อารมณ์สบาย ๆ คือ สังขารุเปกขาญาณหรือไม่ ?
 

ถาม : การที่เรารักมากจนอยากไปอยู่กับพระท่าน จะเป็นการตัดร่างกายโดยอัตโนมัติหรือเปล่าคะ ?
ตอบ : ถ้ายังอยากอยู่ ก็ยังไม่ใช่ เพราะว่าถ้าหากตัวอยากยังมีอยู่ ก็ต้องติดอยู่กับตัวอยากนั่นก่อน ถ้าหากว่าเราอยากจะไป แล้วเราลืมความอยากได้ จึงจะใช้ได้ ตัวนี้จะเป็นตัวที่ทำได้ยากนิดหนึ่ง เป็นตัวอุเบกขาในอารมณ์ เขาเรียกว่า สังขารุเปกขาญาณ คือ การปล่อยวางในสังขาร คือ ความยึดถือปรุงแต่งทั้งปวงลงได้ ถ้าปล่อยตรงจุดนี้ลงได้ อะไรก็เป็นของเรา ไม่ต้องขวนขวายก็มีเอง ไม่ต้องดิ้นรนก็มาเอง แต่ถ้าเรายังไม่ถึงตรงสังขารุเปกขาญาณนี่ ก็ยังลำบากอยู่

สังขารุเปกขาญาณแต่ละระดับก็ไม่เท่ากัน พระโสดาบันแค่นี้ พระสกิทาคามีแค่นี้ พระอนาคามีแค่นี้ พระอรหันต์แค่นี้ ไม่เท่ากัน มีทุกระดับแต่กำลังสูงไม่เท่ากัน

ถาม : แล้วอารมณ์เราสบาย ๆ ใช่สังขารุเปกขาญาณหรือเปล่า ?
ตอบ : ดูสิว่าเบาสบายเพราะอะไร ถ้าเบาสบายเพราะเราปล่อยวางได้ ก็เป็นสังขารุเปกขาญาณ แต่ถ้าเบาสบายเพราะเราไม่ยอมรับรู้อะไร บางทีก็เป็นอรูปฌาน

ถาม : แล้วเบาสบายแบบไม่รับรู้อะไรนี่เป็นอย่างไร เหมือนทื่อ ๆ อย่างนี้หรือเปล่า ?
ตอบ : ถ้าเปรียบแล้วเป็นอย่างนั้นจริง ๆ แต่คราวนี้อธิบายยาก เพราะเป็นอารมณ์ละเอียดข้างใน อารมณ์ละเอียดข้างในถ้าเราทำไม่ถึง เราเปรียบเทียบไปอย่างไรก็ไม่ตรงกับความเป็นจริง อารมณ์ภายในพูดเป็นคำพูดได้ยาก เขียนเป็นตัวหนังสือได้ยาก เพราะว่าตัวหนังสือกับคำพูดหยาบเกินไป หยาบเกินไปจนอธิบายไม่ได้ เราพูดอย่างไรก็เป็นแค่ผิว ๆ เท่านั้น เนื้อหาที่แท้จริงต้องทำให้ถึงแล้วจะรู้เอง

สนทนากับพระอาจารย์เล็ก สุธมฺมปญฺโญ
ณ บ้านอนุสาวรีย์ ฯ เดือนพฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๔๔