[เถรี]

๔. อุทธัจจะกุกกุจจะ มีสภาพสองอย่างรวมกัน อย่างหนึ่งก็คือหงุดหงิด อีกอย่างหนึ่งคือฟุ้งซ่านรำคาญใจ เนื่องจากสภาพจิตของเราโลดโผนเป็นปรกติ เมื่อโดนบังคับให้อยู่นิ่งกับลมหายใจเข้าออก ความไม่เคยชินทำให้เกิดความหงุดหงิด และพยายามดิ้นรนเพื่อจะให้พ้นจากสภาพนั้น เมื่อไปไม่ได้ ก็เกิดความรำคาญใจหนักขึ้น ให้เราพยายามกำหนดความรู้สึกทั้งหมดอยู่กับลมหายใจเข้าออกจริง ๆ ตามจี้ลมหายใจเข้าออกไปติด ๆ อย่าให้หลุด ถ้าหากว่าสามารถเกาะติดลมหายใจเข้าออกได้ นิวรณ์ตัวนี้ก็ไม่สามารถที่จะเกาะผูกเราอยู่ได้

๕. วิจิกิจฉานิวรณ์ เป็นความลังเลสงสัย ยังไม่ทันจะทำอะไรให้เกิดผล ก็สงสัยเสียแล้วว่าทำแล้วจะได้จริงหรือไม่ ทำแล้วจะเป็นอย่างนั้นจริงหรือ พระพุทธเจ้ามีจริงหรือไม่ พระธรรมมีจริงหรือไม่ พระสงฆ์มีจริงหรือไม่ เป็นต้น ความลังเลเหล่านี้เมื่อเกิดขึ้น ใจก็ท้อถอย เพราะว่าปราศจากศรัทธาที่มั่นคง ไม่สามารถที่จะทำให้ตนเองปฏิบัติความดีได้อย่างที่ต้องการ

วิธีแก้นิวรณ์มีอย่างเดียว คือ อยู่กับลมหายใจเข้าออก รู้ตัวว่านิวรณ์ตัวใดตัวหนึ่งดึงออกไป ให้กำหนดความรู้สึกทั้งหมดกลับมาอยู่กับลมหายใจเข้าออก เกาะลมหายใจเข้าออกให้แน่นแฟ้น ค่อย ๆ ตามดูเข้าไป ค่อย ๆ ตามดูออกมาพร้อมกับคำภาวนา ถ้าหากว่าความรู้สึกหลุดไปอีก ก็ดึงกลับมาใหม่อีก อย่างนี้เป็นต้น

ใช้ระยะเวลาไม่นาน เมื่อจิตมันเหนื่อย ก็จะยอมให้เราคุมตัวอยู่กับลมหายใจเข้าออก ไม่ดิ้นรนไปที่อื่น ถ้าถึงตอนนั้นจิตก็จะเริ่มเป็นสมาธิได้ง่าย เมื่อจิตเริ่มก้าวเข้าสู่ระดับของสมาธิ ก็จะเกิดอาการปีติต่าง ๆ ขึ้น ดังที่ได้กล่าวไปแล้วเมื่อวานนี้ ถ้าหากท่านที่ฝึกมาคล่องแคล่วชำนาญแล้ว จะกระโดดข้ามขั้นตอนเหล่านี้ไปเลย นิวรณ์ก็ไม่สามารถจะกินใจได้ ปีติต่าง ๆ ก็โดนก้าวล่วงไปหมดแล้ว จิตจะทรงเข้าสู่สมาธิระดับปฐมฌานขึ้นไปตามความถนัดและความชำนาญของตน

เมื่อทุกคนภาวนาจนจิตทรงระดับใดระดับหนึ่งตั้งแต่ปฐมฌานขึ้นไปแล้ว ให้หมั่นดูสภาพจิตของตน อันนี้จะเป็นการปฏิบัติจิตในจิตของมหาสติปัฏฐานสูตร คือ ดูว่าสภาพจิตของเราตอนนั้นเป็นอย่างไร แน่วแน่มั่นคงอยู่กับสมาธิ หรือสมาธิเริ่มลดน้อยถอยลง เป็นต้น ถ้าจิตมันตรงเข้าไปสู่สมาธิระดับหนึ่งนาน ๆ จะมีอาการเหมือนกับไปสู่ทางตัน ไม่สามารถที่จะก้าวไปได้มากกว่านั้น ถ้าเป็นดังนั้นสภาพจิตมันจะค่อย ๆ ย้อนรอยถอยหลังกลับมา ถึงตอนนั้นทุกคนต้องเร่งหาวิปัสสนาญาณมาคิดพิจารณา

เนื่องจากสภาพจิตที่ทรงสมาธินั้นมีกำลังมาก ถ้าเราไม่หาวิปัสสนาญาณให้เขาคิดพิจารณา ถ้ามันไปฟุ้งซ่านเสียเอง คราวนี้จะเอาดีได้ยาก เพราะจิตมีกำลังจากการภาวนามาก แต่เราใช้กำลังนั้นไปในทางที่ผิด กลายเป็นเอากำลังไปใช้ในการฟุ้งซ่าน เหมือนกับสนับสนุนเลี้ยงโจรให้มาปล้นเราเอง