[สายท่าขนุน]

ฌานและสมาธิ

จะขอพูดในเรื่องฌานและสมาธิอีก เพื่อให้เข้าใจมากขึ้น แต่จะพูดเป็นภาษาตลาดพื้นบ้านนี้เอง
ขอท่านผู้มีปัญญาจงอดโทษแก่ผู้เรียนน้อย ศึกษาน้อย จดจำไม่ทั่วถึง และศึกษาจากครูบาอาจารย์ อาจผิดพลาดไปก็ได้

เรื่องฌานและสมาธินั้นเป็นคู่กันมาเพราะเดินสายเดียวกัน คือ จิต นั้นเอง เหมือนเงากับตัวจริง เมื่อมีตัวจริงก็ย่อมมีเงา
เงานั้นบางทีก็หายไปเพราะไม่มีไฟและแสงอาทิตย์ส่อง ส่วนตัวจริงนั้นจะมีเงาหรือไม่มีเงาตัวจริงก็ยังมีอยู่เหมือนเดิม
เงาของตัวจริงในที่นี้ก็หมายถึงจิต เช่น วิญญาณและสังขาร ตลอดถึงสัญญาและเวทนาเป็นต้น
เมื่อจิตสังขารเข้ามารับอาสาปรุงแต่งให้เล็กลงและน้อยลงที่สุด ความสำคัญนั้นก็เป็นไปตามแท้จริง
เรื่องวิญญาณและสัญญาเวทนาก็มีอยู่เท่าเดิมนั่นแหละ ไม่เล็กไม่โต
แต่สังขารปรุงแต่งให้เล็กตามต้องการ จนสัญญาและเวทนาดับหายไป ก็เข้าใจว่าจิตดับ
แท้จริงแล้วไม่ใช่จิตดับ แต่เป็นตัวสังขารปรุงแต่ง ถ้าจิตดับแล้วนิโรธก็จะออกมาทำงานอะไรเล่า
ดังกล่าวแล้ว ฌานมีอาการเพ่งเอาแต่อาการของจิตอย่างเดียว
ไม่มีการพิจารณานอก-ใน-ดี-ชั่ว-หยาบ-ละเอียด สิ่งที่ควรและไม่ควร
เพ่งจนกระทั่งอารมณ์น้อยลงจนอาการของจิตดับ
สมาธินั้นเพ่งเอาแต่ตัวจิตที่เดียว จิตจะคิดดี-ชั่ว-หยาบ-ละเอียด สิ่งที่ควรหรือไม่ควร
สติควบคุมรู้เท่าอยู่เสมอ บางทีสติเผลอไปเป็นเหตุให้เกิดมิจฉาทิฏฐิ เห็นผิดเป็นชอบ
ประกอบด้วยการถือตนถือตัวเป็นอัตตามีมานะขึ้น ไม่เชื่อคำคน ดื้อรั้นเฉพาะตนคนเดียว
เมื่อสติควบคุมจิตอยู่นั้นรู้ตัวว่าหันเหออกนอกลู่นอกทาง ตั้งสติให้มั่นเข้า พิจารณาให้ชัดเจนลงไป
มิจฉาทิฏฐิก็จะหายวับไป เกิดสัมมาทิฏฐิเดินตามมรรคมีองค์ ๘
เมื่อสติมีที่จิตควบคุมใจให้มั่นคง จะปลงปัญญาเห็นเป็น อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา
มิจฉาทิฏฐิก็จะหายวับไปในที่นั่นเอง