[เถรี]

ถ้าเราเห็นสรรพสิ่งทั้งหลายไม่เที่ยงแล้ว ก็ต้องดึงย้อนกลับเข้ามาหาตัวเราด้วย อย่าเอาแต่มองออกเพียงอย่างเดียว แต่ให้น้อมนำเข้ามาข้างใน ภาษาบาลีว่า โอปนยิโก น้อมเข้ามาที่ตน ให้เห็นว่าเราก็เกิดขึ้นในเบื้องต้น เปลี่ยนแปลงแปรปรวนไปในท่ามกลาง สลายตัวไปในที่สุดเช่นกัน

ก่อนหน้านี้เป็นเด็กเล็ก แล้วก็เป็นเด็กโต เป็นเด็กหนุ่มเด็กสาว เป็นคนหนุ่มคนสาว บัดนี้อายุเราล่วงเลยมาถึงปานนี้แล้ว จะล่วงลับดับขันธ์ลงไปเมื่อใดก็ไม่ทราบ ให้เห็นชัด ๆ ว่าร่างกายนี้มีความไม่เที่ยงเป็นปกติ เช่นเดียวกับตึกรามบ้านช่อง เช่นเดียวกับผู้คนทั้งหลายที่เราเห็น เช่นเดียวกับต้นไม้ใบหญ้าที่เราเห็น

ขณะที่เราดำรงชีวิตอยู่ก็เต็มไปด้วยความทุกข์ ไม่ว่าจะเกิด แก่ เจ็บ ตาย พลัดพรากจากของรักของชอบใจ ปรารถนาไม่สมหวัง กระทบกระทั่งอารมณ์ที่ไม่ชอบใจ เป็นต้น เราเองก็ทุกข์เช่นเดียวกับเขา เขาเองก็ทุกข์เช่นเดียวกับเรา ถ้ายังต้องมาเกิดอีกก็จะพบกับความทุกข์เช่นนี้อีก และท้ายที่สุดร่างกายนี้ก็ยึดถือมั่นหมายเป็นเรา เป็นของเราไม่ได้ เพราะว่าเป็นเพียงธาตุ ๔ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ รวมตัวกันขึ้นมาเป็นเครื่องอาศัยของเราชั่วคราว แล้วเราก็จะไปยึดถือมั่นหมายว่านี้เป็นเรา เป็นของเรา

ในเมื่อเราเห็นชัดเจนแล้ว ไม่ว่าจะเป็นต้นไม้ เรือนโรง ผู้คน สัตว์ทั้งหลาย ตลอดจนกระทั่งร่างกายของเรา ล้วนแล้วแต่เกิดขึ้นในเบื้องต้น เปลี่ยนแปลงไปในท่ามกลาง สลายไปในที่สุด ระหว่างที่ยังทรงตัวอยู่ก็เต็มไปด้วยความทุกข์ และไม่มีอะไรเป็นเรา เป็นของเราให้ยึดถือมั่นหมายได้ ท้ายสุดทุกสิ่งทุกอย่างก็ต้องคืนไปเป็นสมบัติของโลกตามเดิม

เมื่อเห็นชัดเจนดังนี้ จิตของเราก็จะเบื่อหน่าย ถอนตัวเองออกมาจากความอยากเกิด ถอนตัวเองออกมาจากความอยากได้ใคร่ดีในร่างกายของเรา ถอนตัวเองออกมาจากความอยากได้ใคร่ดีในร่างกายคนอื่น ถอนตัวเองออกมาจากความอยากเกิดในโลกนี้ เอาจิตของเรามุ่งไปที่เดียวคือพระนิพพาน เมื่อเราสามารถที่จะไล่ความรู้สึกของเราขบคิดมาจนถึงตรงนี้แล้ว ก็ให้จับลมหายใจของเราภาวนาต่อไป เพื่อจะเป็นการตอกย้ำปัญญาของเราให้หนักแน่น ให้มั่นคงยิ่งขึ้น