[เถรี]

ถาม : ระหว่างนั่งสมาธิหลังจากจิตสงบแล้ว ต้องพิจารณาอะไรต่อหรือไม่คะ ?
ตอบ : อะไรก็ได้ที่ทำให้เรารู้เห็นความเป็นจริงว่า ร่างกายนี้ก็ดี โลกนี้ก็ดี มีความไม่เที่ยง คือเปลี่ยนแปลงแปรปรวนอยู่เสมอ ประกอบไปด้วยความทุกข์ คือต้องทนอยู่ และท้ายที่สุด ไม่มีอะไรยึดถือมั่นหมายเป็นตัวตนได้ ที่เรียกว่าอนัตตา เพราะว่า เสื่อม สลาย พัง คืนโลกไปตามเดิม

มองให้เห็นจริง ๆ มองไปข้างหน้า เห็นเด็กเล็ก เห็นคนโต เห็นคนวัยกลางคน เห็นคนแก่ ให้มีความรู้สึกอยู่เสมอว่าธรรมดาของโลกเป็นเช่นนี้ ให้ใจเรายอมรับจริง ๆ ว่าเป็นอย่างนี้ ไม่ใช่ยอมรับเพราะรู้ว่าถ้าคำตอบนี้แล้วจะถูก ก็คือใจเราต้องยอมรับโดยไม่คัดค้าน ใหม่ ๆ มักจะคัดค้านเสมอ เพราะว่ากิเลสมีอำนาจแรงกว่า เพราะฉะนั้น..ให้พิจารณาในเรื่องของ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ให้เห็นว่าร่างกายนี้ โลกนี้ตกอยู่ภายใต้สามัญลักษณะทั้ง ๓ ประการนี้ ถ้าใจยอมรับก็เพียงพอแล้ว

แต่ถ้าต้องการมากกว่านั้น พิจารณาตามในวิปัสสนาญาณ ๙ อย่างก็ได้ อย่างเช่นว่าเห็นการเกิดการดับเป็นปกติ จนท้ายสุดก็เบื่อหน่าย เพราะเกิด ๆ ตาย ๆ มานับชาติไม่ถ้วน เห็นเฉพาะการดับ ก็คือตายหมด พังหมด ไม่มีอะไรเหลือ เห็นว่าเป็นทุกข์เป็นภัย เบียดเบียนเราอยู่ตลอดเวลา เดี๋๋ยวเจ็บเดี๋ยวป่วย เดี๋ยวร้อนเดี๋ยวหนาว เดี๋ยวหิวเดี๋ยวกระหาย จนกระทั่งท้ายสุด มองเห็นความเป็นจริงทุกอย่างแล้วยอมรับว่า ธรรมดาเป็นอย่างนี้ จิตใจก็จะปล่อยวาง สักแต่ว่ารู้เห็น สักแต่ว่าเป็นไป กระทำในสิ่งที่ดี เพราะคนสรรเสริญว่าดี ละเว้นในสิ่งที่ชั่ว เพราะคนเห็นว่าสิ่งทั้งหลายเหล่านั้นไม่ดี ไม่เกาะแล้วทั้งดีทั้งชั่ว ท้ายสุดก็จะหลุดพ้นได้เอง