[เถรี]

ถาม : มูลกัจจายน์อยู่ในพระไตรปิฎกหรือเปล่าครับ ?
ตอบ : มูลกัจจายน์เป็นการศึกษาภาษาบาลีแบบถึงต้นรากของศัพท์เลย ลักษณะเดียวกับที่เราศึกษาหลักภาษาไทยหรือแกรมม่าของอังกฤษ แต่จะละเอียดลึกซึ้งกว่ากันมาก มูลกัจจายน์สืบสายมาจากพระมหากัจจายนะ

สมัยนี้เขาไม่ค่อยเรียนกัน เขาบอกว่ายาก อาตมาเคยเรียนแค่ส่วนหนึ่ง ไปนั่งท่องสูตรเป็นร้อย ๆ สูตร ถึงได้รู้ว่าบาลีมีที่มาที่ไปอย่างไร ปัจจุบันนี้เขาเรียนบาลีตั้งแต่ประโยค ๑ - ๒ ถึงประโยค ๙ บางทีไม่รู้หรอกว่ามาอย่างไร เขาให้เชื่อแล้วจำอย่างเดียว ในเมื่อเชื่อแล้วจำอย่างเดียว ไม่รู้ที่มา บางคนเรียนไปก็อึดอัด ไม่รู้ว่ามาอย่างไรแต่รู้ว่าต้องตอบแบบนี้ ปัจจุบันนี้ที่ยังมีมูลกัจจายน์เรียนอยู่ คือที่สำนักวัดท่ามะโอ วัดจองคำ และสถาบันบาลีศึกษาพุทธโฆษ พวกนี้ยังชอบของยากอยู่

แต่จะเรียนมูลกัจจายน์หรือบาลีไวยากรณ์ชั้นสูง เขาบังคับว่าต้องจบประโยค ๕ แล้วถึงยอมเรียนได้ ไม่อย่างนั้นไม่มีพื้นฐานแล้วจะไปไม่เป็น อาตมาเองไม่มีพื้นฐานประโยคมาก่อน แต่เคยท่องไวยากรณ์บาลีมา พอไปอ่านสูตรแต่ละสูตร ก็เข้าใจเลยว่าอะไรเป็นอะไร ก่อนหน้านั้นเขาบังคับให้ท่องแล้วเชื่ออย่างเดียว แต่ตอนนี้รู้แล้วว่าแต่ละอย่างมีที่มาอย่างไร

เขาขึ้นบาลีว่า "อตฺโถ อกฺขรสญฺญโต" อันดับแรกต้องจดจำอักขระทั้งหมดให้ได้ก่อน จะได้แม่นยำไม่ผิดเพี้ยน เขายกตัวอย่างว่า พระไปนั่งภาวนาอยู่ริมสระน้ำตามที่พระอุปัชฌาย์อาจารย์บอก มอบคาถาไว้ให้ คาถาคือ "ขยะวยะ ขยะวยะ" ก็คือความสิ้นไปของกิเลส ท่านก็นั่งภาวนาไป พอดีนกกระยางพุ่งลงจับปลา โผพรวดลงน้ำไป ท่านภาวนาอยู่สมาธิยังไม่ทรงตัว ได้ยินเสียงนกกระยางพุ่งลงจับปลา ก็ตกใจลืมตาขึ้นมาดู คราวนี้จำคำภาวนาที่อาจารย์ให้ไม่ได้ จำได้แต่นกกระยางลงน้ำ ก็เลยกลายเป็นคำภาวนา "พกะ อุทกะ" พกะคือนกกระยาง อุทกะคือน้ำ

พอขึ้นบาลี อันดับแรกเลยต้องจำอักขระให้ได้ทั้งหมดก่อน ว่าแบ่งเป็นกี่วรรค มีเศษวรรคเท่าไร