[ตัวเล็ก]

อริยสัจ ๔
๑. ทุกข์ คือ ความไม่สบายกาย ไม่สบายใจ
๒. สมุทัย คือ เหตุให้ทุกข์เกิด
๓. นิโรธ คือ ความดับทุกข์
๔. มรรค คือ ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์

ความไม่สบายกาย ไม่สบายใจ ได้ชื่อว่าทุกข์ เพราะเป็นของทนได้ยาก
ตัณหา คือความทะยานอยาก ได้ชื่อว่า สมุทัย เพราะเป็นเหตุให้ทุกข์เกิด

ตัณหา มี ๓ ประเภท คือ
๑. ตัณหา ความอยากในอารมณ์ที่น่ารักใคร่ เรียกว่า กามตัณหา
๒. ตัณหา ความอยากเป็นโน่นเป็นนี่ เรียกว่า ภวตัณหา
๓. ตัณหา ความอยากไม่เป็นโน่นเป็นนี่ เรียกว่า วิภวตัณหา

ความดับตัณหาได้สิ้นเชิง ทุกข์ดับไปหมดได้ชื่อว่านิโรธ เพราะเป็นความดับทุกข์
ปัญญาอันเห็นชอบว่าสิ่งนี้ทุกข์ สิ่งนี้เหตุให้ทุกข์เกิด สิ่งนี้ความดับทุกข์ สิ่งนี้ทางให้ถึงความดับทุกข์ ได้ชื่อว่า มรรค เพราะเป็นข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์

มรรคนั้นมีองค์ ๘ ประการ คือ
๑. ปัญญาอันเห็นชอบ
๒. ดำริชอบ
๓. เจรจาชอบ
๔. ทำการงานชอบ
๕. เลี้ยงชีวิตชอบ
๖. ทำความเพียรชอบ
๗. ตั้งสติชอบ
๘. ตั้งใจชอบ

อริยสัจ แปลว่า ความจริงอันประเสริฐ หมายความว่า เป็นความจริงที่หนีไม่พ้น เช่น ความแก่ ความตาย เป็นต้น มนุษย์ทุกรูปทุกนามเกิดมาแล้วสุดท้ายต้องแก่ และต้องตายทั้งสิ้น หรือเป็นกฎเกณฑ์ที่แน่นอน คือ เมื่อดับตัณหาได้ ความทุกข์ทั้งหลายก็ดับไป และตัณหานั้นก็มีวิธีดับโดยการปฏิบัติตามมรรคมีองค์ ๘

ทุกข์ ท่านให้ความหมายว่า ความไม่สบายกาย ไม่สบายใจ อธิบายว่า ทุกข์ในอริยสัจ ต่างจากทุกข์ในสามัญลักษณะ ทุกข์ในอริยสัจหมายเอาทุกข์ที่เกิดกับสิ่งที่มีวิญญาณครอง โดยเฉพาะคือมนุษย์ เช่น แก่ เจ็บ ตาย ผิดหวัง เป็นต้น ส่วนทุกข์ในสามัญลักษณะ หมายถึงสภาพที่ทนอยู่ไม่ได้ เพราะถูกสิ่งที่เป็นข้าศึกกันเบียดเบียนทำลาย เช่นผิวคล้ำเพราะถูกแสงแดด อาคารบ้านเรือนเก่า เพราะถูกแดดและฝน ตลิ่งพังเพราะถูกน้ำเซาะ เป็นต้น ส่วนอริยสัจข้ออื่น ๆ มีอธิบายชัดเจนแล้ว