[ป้านุช]

พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า ดูก่อนพระนาคเสน พระคุณเจ้าได้เห็นพระพุทธเจ้าหรือไม่
พระนาคเสนทูลตอบว่า ขอถวายพระพร ไม่ได้เห็น

ม. อาจารย์ของพระคุณเจ้าเล่า ได้เห็นหรือไม่
น. อาจารย์ของข้าพเจ้าก็ไม่ได้เห็นเช่นเดียวกัน

ม. ถ้าเช่นนั้น พระพุทธเจ้าก็ไม่มี
น. อาตมภาพขอทูลถามว่า พระองค์เคยทอดพระเนตรเห็นปฐมกษัตริย์ของพระองค์หรือไม่

ม. ไม่เคยเห็น
น. บรรดาข้าราชบริพารของพระองค์ เคยเห็นหรือไม่

ม. ไม่เคยเห็นเหมือนกัน
น. ถ้าอย่างนั้น ปฐมกษัตริย์ของพระองค์ก็ไม่มี

ม. มีสิพระคุณเจ้า เพราะมีเครื่องราชูปโภค คือ เศวตฉัตร พระมหามงกุฎ ฉลองพระบาท วาลวิชนี พระขรรค์แก้ว ปรากฏเป็นพยานอยู่ในปัจจุบัน
น. ฉันใดก็ฉันนั้น พระพุทธเจ้ามีจริงเพราะยังมีโพธิปักขิยธรรม ๓๗ ประการ เป็นพยานปรากฏอยู่
ขอถวายพระพร ธรรมอันวิเศษ ๓๗ ประการ (ได้แก่ ปธาน ๔, อิทธิบาท ๔, สติปัฏฐาน ๔, อินทรีย์ ๕, พละ ๕,โพชฌงค์ ๗ และมรรค ๘)
ทำให้อนุมานได้ว่า พระพุทธเจ้ามีจริงและเป็นผู้ทรงปัญญาหาที่เปรียบมิได้

ม. พระคุณเจ้าจงยกตัวอย่างมาเปรียบให้ฟัง
น. เหมือนนายช่างก่อสร้างผู้ชำนาญย่อมวางผังพระนครให้มีถนนหนทาง ร้านรวงและโรงมหรสพ
ตลอดจนที่อยู่อาศัยให้ชาวพระนครได้รับความสะดวกสบายและสันติสุขฉันใด
พระพุทธเจ้าก็ฉันนั้น ด้วยทรงสร้างธรรมนครนี้มีศีลเป็นกำแพง มีหิริเป็นคู มีญาณเป็นซุ้มประตู
มีวิริยะเป็นหอรบ มีศรัทธาเป็นเสาระเนียด มีสติเป็นนายทวาร มีปัญญาเป็นปราสาท มีพระสุตตันตปิฎกเป็นท้องสนาม
มีพระอภิธรรมปิฎกเป็นถนนสามแพร่ง มีพระวินัยปิฎกเป็นศาล มีสติปัฏฐานเป็นถนน ๔ สาย

ขอถวายพระพร บนถนน ๔ สายนั้น พระพุทธเจ้าเปิดร้านขายของต่าง ๆ
โดยมีสัญญา ๑๐ เป็นร้านดอกไม้
มีศีลเป็นร้านของหอม
มีพระอริยผลทั้งหลาย (ได้แก่ โสดาปัตติผล สกทาคามิผล อนาคามิผล อรหัตตผล) เป็นร้านผลไม้
มีพระอริยสัจ ๔ เป็นร้านยาถอนพิษ
มีโพธิปักขิยธรรม ๓๗ เป็นร้านยาแก้โรค
มีกายคตาสติเป็นร้านขายน้ำอมฤต
มีศีล สมาธิ ปัญญา วิมุตติ วิมุตติญาณทัสสนะ ปฏิสัมภิทา และโพชฌงค์ประกอบขึ้นเป็นร้านเครื่องแก้ว
และมีนวังคสัตถุสาสน์ (พุทธพจน์ซึ่งมีองค์ประกอบ ๙ ประการ) เป็นร้านขายของชำ

ขอถวายพระพร ผู้ปรารถนาสมบัติในร้านขายของเหล่านี้ ต้องซื้อเอาด้วยความเพียรในการรักษาศีล เจริญสมาธิ อบรมให้เกิดปัญญา
โดยชาวธรรมนครนั้น ได้แก่ บรรดาผู้ทรงพระไตรปิฎก ผู้อบรมศีล สมาธิ ปัญญา ผู้สมาทานธุดงค์ และผู้บรรลุมรรคผลนิพพาน

ขอถวายพระพร ในธรรมนครนี้
มีเสนาบดีคือผู้ทรงไว้ซึ่งญาณอันประเสริฐ
มีปุโรหิตคือผู้ทรงฤทธิ์ซึ่งบรรลุปฏิสัมภิทา
มีผู้พิพากษาคือผู้ปรารถนาน้อย วางอารมณ์ในธุดงคคุณ
มีผู้จุดพระนครให้สว่างไสวคือผู้ได้ทิพยจักษุ
มีผู้รักษาพระนครคือพหูสูตรซึ่งทรงนวังคสัตถุสาสน์
มีผู้จัดระเบียบพระนครคือผู้แตกฉานในพระธรรมวินัย
มีผู้ดูแลพระนครคือผู้ทรงความเพียรขวนขวายแต่สิ่งที่เป็นประโยชน์สุข
มีเศรษฐีคือผู้มั่งคั่งด้วยพระธรรม
มีราชบัณฑิตคือผู้รู้แจ้งแทงตลอดในอรรถธรรม
มีนักดื่มคือผู้ลิ้มรสแห่งพระสัทธรรม

ขอถวายพระพร เมื่อธรรมนครวิจิตรโอฬารเช่นนี้ ก็อนุมานได้ว่า นอกจากพระพุทธเจ้าแล้วจะเป็นบุคคลอื่นใดสร้างไว้ไม่ได้
เพราะฉะนั้น พระพุทธเจ้าผู้สร้างธรรมนครจึงมีอยู่จริง (อนุมานปัญหา)


ม.พระคุณเจ้าว่านี้ชอบแล้ว