[วาโยรัตนะ]

งานเขียนระบายสีกำมะลอ

งานเขียนระบายสีกำมะลอ หรือบางทีเรียกว่า "เขียนสีกำมะลอ" "ลายกำมะลอ" ก็มี เป็นงานเขียนวาดเส้นและ ระบายทำเป็นลวดลายหรือรูปภาพด้วยวิธีการอย่างโบราณวิธีหนึ่งที่เขียนเป็นลวดลาย และเขียนเป็นรูปภาพต่างๆ เขียนระบายด้วยสีหม่นๆ บนพื้นซึ่งทาด้วยยางรักเป็นสีดำสนิท แสดงเส้นล้อมเป็นขอบรูปภาพหรือลวดลายด้วยเส้นสี ทองสดใส เพิ่มความชัดเจนและน่าสนใจชมขึ้นบนพื้นสีดำที่รองรับรูปลักษณ์ตามกล่าวมานี้
อนึ่ง คำว่า "กำมะลอ" โดยความหมายในความเข้าใจทั่วไปว่าเป็นของทำเทียม ของที่ทำหยาบๆ ไม่ทนทาน แต่คำว่า "กำมะลอ" หรือ "สีกำมะลอ" มีความหมายในทางช่างเขียนว่า "งานเขียนสีผสมน้ำรัก" ซึ่งทำเทียม "งานเขียนระบายสีน้ำกาว" แต่มิใช่เป็นงานเขียนระบายสีน้ำกาวตามขนบนิยมซึ่งมีมาก่อนจึงถูกเรียกว่า "งานเขียน สีกำมะลอ" อนึ่ง งาน "ลายกำมะลอ" ยังเนื่องมาแต่คตินิยมของช่างไทยแต่ก่อนถือว่าภาพทั้งหลายเกิดขึ้นด้วย การนำเอา "ลาย" หรือ "ลวดลาย" มาผูกร่วมกันขึ้นเป็นภาพ คำว่า "ลายกำมะลอ" ย่อมหมายถึง "ภาพเขียนผูกขึ้น ด้วยลายระบายด้วยสีกำมะลอ"



งานเขียนระบายสีกำมะลอตามกระบวนการเขียนระบายที่เป็นขนบนิยมอย่างโบราณวิธี ประกอบด้วยวัสดุที่ เป็นปัจจัยสำคัญสำหรับงานได้แก่
สี ลักษณะเป็นสีฝุ่นชนิดสีดินใช้เพียงสองหรือสามสี คือ สีดินแดง สีดินขาว สีดินเขียว สีครามพบว่าได้ใช้อยู่ บ้างเป็นชนิดครามหม้อ
ฝุ่นทองหรือทองผง ลักษณะเป็นฝุ่นหรือผงสีทอง ที่ทำมาแต่เมืองจีน ใช้ไปนานๆ มักลายสีออกเป็นสีทอง ค่อนไปทางแดงคุณภาพสู้ทองคำเปลวไม่ได้ แต่ก็เป็นวัสดุที่ช่างเขียนระบายสีกำมะลอนิยมใช้
ทองคำเปลว เป็นทองคำเปลวชนิดหน้าเต็ม และมีคุณภาพ ๑๐๐ เปอร์เซ็นต์
รัก ใช้ทั้งชนิดรักน้ำเกลี้ยงและรักน้ำใส ที่มีคุณภาพบริสุทธิ์ปราศจากสิ่งอื่น เช่น น้ำมันยาง น้ำมันพืชเจือปน
สมุก ใช้สมุกชนิดผงถ่านใบหญ้าคา หรือผงถ่านใบตองแห้งซึ่งผ่านการบดและแล่งให้เป็นผงละเอียดเตรียม ไว้
ยางมะเดื่อชุมพร (Ficus Glomerta) เป็นน้ำยาสดสับจากต้นมะเดื่อชุมพร มีลักษณะเป็นน้ำสีขาวค่อน ข้างข้น และเหนียว ใช้สำหรับปิดทองคำเปลว หรือกันเส้นเพื่อโรยฝุ่นทองทับ
อุปกรณ์สำหรับงานเขียนระบายสีกำมะลอ ประกอบด้วย อุปกรณ์ที่จำเป็นใช้ คือ กระดาษ ใช้กระดาษเนื้อ เรียบเนียน ดินสอพองป่น ผ้าขาวบาง ใช้สำหรับห่อผงดินสอพองทำเป็นลูกประคบ
เครื่องมือสำหรับใช้ปฏิบัติงานเขียนระบายสีกำมะลอ ประกอบด้วยเครื่องมือที่จำเป็น คือ
พู่กัน พายทาสมุก กระดานรองสมุกและสี หินฟองน้ำ ใช้สำหรับขัดปราบหน้าสมุก
แร่ง คือกระบอกไม้ไผ่ขนาดเล็กปลายข้างหนึ่งตัดตรง หุ้มด้วยผ้าโปร่งปลายอีกข้างหนึ่งตัดเฉียงคล้ายปลาย หลาว
ดินสอขาว คือดินสอพองปั้นทำเป็นแท่งกลมๆ หัวและท้ายแหลมใช้สำหรับร่างลวดลาย หรือรูปภาพต่างๆ
เข็ม ใช้เข็มเย็บผ้าต่อด้ามไม่ให้ยาวขนาดพอจับได้ถนัด
และสะพานรองมือ ใช้สำหรับวางพาดรองมือขณะที่ทำการเขียนระบายสี

การปฏิบัติงานเขียนระบายสีกำมะลอ

พื้นสำหรับรองรับการเขียนระบายสีกำมะลอ มักนิยมใช้พื้นไม้ ไม้ที่จะนำมาทำเป็นพื้นนี้ต้องเป็นไม้ที่เนื้อแห้ง สนิท ผ่านการไสกบปราบผิวหน้าให้เรียบและขัดเกลี้ยงเกลาดีแล้ว นำมาทาด้วยดินสอพองผสมน้ำให้พอเหลว ทาให้ทั่วพื้นหน้าของแผ่นกระดาน ผึ่งให้ดินสอพองแห้งแล้วขัดผิวหน้าแต่เบาๆ พอให้หมดฝุ่นดินสอพองบนพื้นหน้า ปล่อยส่วนที่ตกค้างอุดตามร่องและเสี้ยนไม้ให้เป็นเนื้อเดียวกัน จึงจัดการทาสมุกลงพื้นต่อไป
การทาสมุกทำพื้นรัก การเตรียมทำพื้นรัก มีขั้นตอนเช่นเดียวกับการเตรียมพื้นในงานเขียนน้ำยาปิดทอง รดน้ำดังได้กล่าวแล้ว
การร่างแบบ ในงานร่างภาพหรือลวดลายขึ้นเป็นแบบลงบนพื้นซึ่งได้ทารักรองพื้นไว้เพื่อจะระบายสีลงเป็น รูปภาพหรือลวดลายต่อไปนั้นอาจทำงานร่างแบบขึ้นได้สองวิธีด้วยกัน คือ
วิธีแรก พวกช่างเขียนที่มีฝีมือแข็งและความชำนิชำนาญมาก อาจเขียน ร่างเส้นผูกเป็นภาพ เป็นลวด ลายขึ้นด้วยความแม่นยำและแน่นอน บนพื้นรักที่ได้เตรียมไว้โดยใช้ดินสอขาวเหลาให้ปลายเรียวแหลมเขียนลงเส้น ร่างลงบนพื้นที่รักแต่พอเป็นเค้ารอยรูปภาพหรือลวดลายตามที่คิดจะให้เป็น เรียกว่า "กระทบเส้น"
วิธีที่สอง เป็นวิธีในหมู่ช่างเขียนที่ฝีมืออ่อน ยังไม่สู้ชำนิชำนาญพอจะเขียนลงเส้นร่างด้วยดินสอขาวลง บนพื้นรักตรงๆ จึงต้องร่างแบบลงบนกระดาษขนาดเท่ากับพื้นที่ได้ทำเตรียมขึ้นไว้ แล้วทำเป็นแบบโรยด้วยวิธีเดียว กันกับการทำแบบโรยสำหรับงานเขียนน้ำยาปิดทองรดน้ำ ก่อนจะนำมาโรยผงดินสอพองถ่ายแบบลงบนพื้นรัก ให้เกิดเป็นเส้นร่างตามแบบร่างนั้น
การเขียนระบายสี งานเขียนสีกำมะลอ ใช้สีสำหรับระบายทำเป็นรูปภาพแต่เพียงน้อยสี และมักไม่นิยมระบายสี ให้มีความกลมกลืนหรือให้เป็นแสงเป็นเงาในรูปแบบหากต้องการประสานสีระหว่างสีสองสี สีมักจะระบายสีเข้มลงไว้ ก่อนจึงระบายสีอ่อนเกลี่ยให้ประสานกัน
การเขียนลงเส้นทองที่เป็นรายละเอียดในรูปภาพหรือลวดลายให้เป็นรูปภาพหรือลวดลายให้เป็นรูปลักษณ์ที่มี ความชัดเจนและสวยงามเพิ่มเติมขึ้น อาจทำได้สองวิธีคือเขียนลงเส้นโรยฝุ่นทองวิธีหนึ่ง กับการเขียนลงเส้นปิด ทองคำเปลวอีกวิธีหนึ่ง
งานเขียนระบายสีกำมะลอ อาจเป็นงานเขียนภาพหรือลวดลายที่มีรูปลักษณ์และสีต่างไปจากงานเขียนน้ำยา ปิดทองรดน้ำ หรืองานเขียนระบายสีน้ำกาว แต่ออกจะไม่สู้ปรากฏแพร่หลายเป็นที่รู้จักในวงกว้าง งานเขียนประเภท นี้ที่ประจักษ์เป็นหลักฐานที่พึงทราบได้ดังต่อไปนี้
งานเขียนระบายสีกำมะลอ ตกแต่งบานประตูและบนหน้าต่างประจำอุโบสถ พระวิหาร ศาลาการเปรียญ หอไตร
งานเขียนระบายสีกำมะลอ ตกแต่งฝาตู้ใส่หนังสือ ฝาหีบหนังสือ หีบพระธรรม หีบหนังสือเทศน์
งานเขียนระบายสีกำมะลอ ตกแต่งฉากไม้ ลับแล พนักพิง
งานเขียนระบายสีกำมะลอ ตกแต่งหน้าใบประกับคัมภีร์ใบลาน
อนึ่ง งานเขียนระบายสีกำมะลอนี้ มีในบางที่เขียนประกอบกับงานเขียนน้ำยาปิดทองรดน้ำด้วยกันก็มี เรียกกัน ว่า "ลายรดน้ำกำมะลอ" ซึ่งได้เขียนบนฝาตู้บ้าง บนฉากไม้กั้นห้องอย่างฝาประจันบ้าง