[วาโยรัตนะ]

การจัดกระบวนพยุหยาตราชลมารค

การจัดรูปกระบวนพยุหยาตราในอดีตนั้น มีตามแบบแผนเดิมอันเป็นกระบวนเต็มรูปยิ่งใหญ่มาก คือ "กระบวนเพชรพวง" ซึ่งมีขึ้นในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช จัดริ้วกระบวนออกเป็น ๔ สาย และยังมีสายพระราชยานอยู่ตอนกลาง อีก ๑ สาย สายใน ซ้ายขวาเป็นริ้วเรือแห่ เรียกว่าสายคู่แห่ สายนอกซ้ายขวาเป็นริ้วเรือกัน เรียกว่าสายกัน

นอกจากนี้ ระเบียบการจัดกระบวน ยังแบ่งออกเป็น ๕ ตอน ตอนหน้าเรียกว่ากระบวนนอกหน้า ได้แก่ ทหารกองนอก ถัดไปเรียกว่ากระบวนในหน้า ได้แก่ ทหารรักษาพระองค์ ตอนกลางเป็นกระบวนเรือพระราชยาน ตอนหลังชั้นในเรียกกระบวนในหลัง ได้แก่ กองทหารรักษาพระองค์ ส่วนตอนหลังชั้นนอกเรียกว่า กระบวนนอกหลัง ได้แก่ ทหารกองนอก ทั้ง ๕ ตอนนี้มีประตูคั่นทุกตอน

สมัยต่อมา การจัดกระบวนเรือโบราณแบบที่เรียกว่ากระบวนเพชรพวงนี้ หมดสิ้นไปพร้อม ๆ กับที่เรือรบโบราณในแม่น้ำ ได้กลายมาเป็นเรือพระราชพิธี การจัดรูปกระบวนพยุหยาตราทางชลมารค จึงได้ดัดแปลงเอาแบบแผนโบราณนี้ มาเป็นระเบียบการจัดกระบวนเรือพระราชพิธี ซึ่งพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้จอมพลเรือ สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต ทรงวางหลักเกณฑ์การจัดริ้วกระบวนเรือพระราชพิธี สำหรับเสด็จฯ พยุหยาตราทางชลมารค ขึ้นเป็น ๕ แบบ คือ

กระบวนพยุหยาตราใหญ่

กระบวนพยุหยาตราใหญ่ใช้ในโอกาสถวายผ้าพระกฐินหรือโอกาสสำคัญ เช่น การเสด็จฯ เลียบพระนคร โดยกระบวนพยุหยาตราทางชลมารค การจัดกระบวนแห่เป็น ๔ สาย รวมกับ สายกลางคือ เรือกลอง เรือตำรวจ และเรือพระที่นั่ง เป็น ๕ สาย ใช้เรือในกระบวนดังนี้ คือ

๑. เรือพิฆาต ๑ คู่
๒. สายนอก เรือดั้ง ๑๑ คู่
๓. สายใน เรือรูปสัตว์ ๔ คู่ เรียงลำดับจากหลังมาหน้า คือ เรือครุฑ เรือกระบี่ เรือพญาวานร เรืออสูร
๔. เรือกลองนอก ๑ เรือกลองใน ๑
๕. เรือตำรวจนอก ๑ เรือตำรวจใน ๑
๖. เรือเอกชัย ทรงผ้าไตร พระพุทธรูป พุ่ม แล้วแต่งาน มีเครื่องสูง ธงสามชาย
๗. เรือคู่ชัก ใช้เรือเอกชัยเหินหาว และเรือเอกชัยหลาวทอง มีแตรสังข์ มโหระทึก
๘. เรือเอกชัยพระที่นั่งลำทรง ตั้งพระที่นั่งบุษบก มีเครื่องสูง ธงสามชาย
๙. เรือพลับพลา ใช้เรือพระที่นั่งศรี ทรงบัลลังก์กัญญา
๑๐. เรือพระที่นั่งรอง ใช้เรือศรี ทรงบัลลังก์กัญญา
๑๑. เรือตำรวจตาม ๒ เรือ
๑๒. เรือทหารแซง ๒ คู่