[ลัก...ยิ้ม]

หลักคำสอนที่ ๒ : ให้ละอัตตาด้วยการพิจารณากองกระดูก ความตาย และสิ่งสกปรกซึ่งอยู่ในตัวเรา (บาลีว่าอัฏฐิกสัญญา-มรณานุสติ-อสุภานุสติ) ผมขอสรุปย่อ ๆ ว่า

๑. อัตตาหรือตัวตนในพุทธศาสนาไม่มี เพราะในที่สุดแล้วก็ต้องเป็นอนัตตาหมด หรือพังหมด ตายหมด สลายตัวไปหมด เปลี่ยนสภาวะจากสิ่งหนึ่งไปเป็นอีกสิ่งหนึ่งหมด เช่น

๑.๑ อาหารที่กินมีสมมุติชื่อเรียกมากมายหลายพันหลายหมื่นชื่อ กินเข้าไปทางปาก พรุ่งนี้ออกมาเป็นขี้หมด ไม่สามารถแยกว่ามันเป็นอะไรบ้าง

๑.๒ ทุกสิ่งในมนุษย์โลก แม้เทวโลกและพรหมโลก ล้วนตกอยู่ภายใต้กฎแห่งไตรลักษณ์ คือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตาทั้งสิ้น หรือจะกล่าวเป็นสำนวนว่า สิ่งที่เที่ยงที่สุดในโลกนี้ คือ ความไม่เที่ยง

๑.๓ ในที่สุดโลกนี้ทั้งโลกไม่มีอะไรเหลือ หมายความว่า ทุกสิ่งในโลกตกอยู่ภายใต้กฎของไตรลักษณ์ คือ เกิดดับ ๆ ๆ อยู่ตลอดเวลาเป็นสันตติธรรม เห็นได้ด้วยตาปัญญาเท่านั้น อย่างที่ท่านอัญญาโกณฑัณญะ ท่านเห็นธรรมขั้นละเอียดว่า โลกนี้จริง ๆ แล้วไม่มีอะไรเหลือ “มีสิ่งหนึ่งสิ่งใดเกิดขึ้นเป็นธรรมดา และสิ่งเหล่านั้นก็ดับไปเป็นธรรมดา โลกทั้งโลกมีสภาวะธรรมอยู่เพียงแค่นี้” ท่านจบกิจเป็นพระอรหันต์สาวกองค์แรกของพระพุทธเจ้าองค์ปัจจุบัน ด้วยการวางอัตตาตรงจุดนี้เอง (ท่านเห็นไตรลักษณ์ขั้นละเอียดสุด)