[ตัวเล็ก]

อวิชชา ๘ (ความไม่รู้แจ้ง, ความไม่รู้จริง)

๑. ความไม่เข้าใจเรื่องทุกข์ คือ ไม่เข้าใจในความเกิด แก่ เจ็บ ตาย ว่ามาจากสาเหตุอะไร

๒. ความไม่รู้ในเหตุที่ทำให้เกิดทุกข์ คือ ไม่เข้าใจในสาเหตุของทุกข์ที่เกิดจากตัณหา และอุปาทาน

๓. ความไม่รู้ในความดับทุกข์ คือ ไม่รู้ว่า เมื่อเหตุแห่งทุกข์คือตัณหาดับไป ความทุกข์จึงดับไป

๔. ความไม่รู้ในข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์ คือ ไม่รู้ว่าจะดับทุกข์ด้วยวิธีไหนเพราะไม่เข้าใจในมรรค

๕. ไม่รู้จักอดีต คือ ไม่รู้จักสาเหตุที่ทำให้เกิดผลในปัจจุบัน เช่น คนตัดไม้ทำลายป่าจนหมด ซึ่งเป็นสาเหตุให้เกิดภัยพิบัติต่าง ๆ ตามมา เช่น ฝนแล้ง เป็นต้น คนไม่รู้สาเหตุก็เชื่อว่าเป็นเพราะเทพเจ้าลงโทษ ซึ่งเป็นความเชื่อที่ไร้สาระ

๖. ไม่รู้จักอนาคต คือ ไม่รู้ว่าสิ่งที่ตนเองทำไปขณะนี้ จะเป็นผลกระทบต่อลูกหลานในภายหน้าอย่างไรบ้าง

๗. ไม่รู้จักทั้งในอดีตและในอนาคต คือ ไม่รู้ไม่เข้าใจถึงเหตุและผลอันเป็นมาจากอดีตจนส่งผลไปถึงอนาคต

๘. ไม่รู้จักปฎิจจสุปบาท คือ ไม่เข้าถึงหมู่ธรรมหรือกลุ่มธรรม ที่เกิดขึ้นโดยเป็นปัจจัยของกันและกัน เช่น ไม่รู้ว่าสิ่งนี้มีได้ ก็เพราะสิ่งนี้เป็นปัจจัย เพราะเหตุนั้น สภาวธรรมที่เกิดขึ้นโดยเป็นปัจจัยของกันและกันจึงเรียกชื่อว่า ปฏิจจสมุปบาท

อวิชชา ๘ นั้น จะดับไปได้ก็ต้องอาศัยการปฏิบัติตามมรรคมีองค์ ๘ ประการให้ต่อเนื่องกัน