งานแกะเครื่องวัตถุถาวร
งานแกะประเภทนี้ เป็นงานที่ช่างแกะได้ใช้วัสดุที่มีเนื้อแน่นอยู่ตัว และแข็งแรงพอสมควร เช่น ไม้ งาช้าง หิน แกะทำเป็นรูปลักษณ์ประกอบด้วยศิลปลักษณะที่เป็นขนบนิยมในงานศิลปกรรมแบบไทยประเพณี มีต่างๆ กันหลาย รูปแบบ งานแกะวัตถุถาวรได้ทำขึ้นเป็น ๓ ลักษณะด้วยกัน คือ
งานแกะสลักทำรูปลักษณะในพื้นราบ ได้แก่ การแกะตราประทับหนังสือราชการ พระราชลัญจกร แม่พิมพ์ สำหรับตีพิมพ์รักสมุก แม่พิมพ์สำหรับราดดีบุก เป็นต้น
งานแกะทำรูปลักษณ์กึ่งลอยตัว ได้แก่ การแกะกระจังปัก กระจังราย ฉลากงาประจำหอคัมภีร์ ใบประกับหน้า ผูกคัมภีร์ เป็นต้น
งานแกะทำรูปลักษณะลอยตัวขนาดเล็ก ได้แก่ พระพุทธรูป นางกวัก เป็นต้น
งานแกะวัตถุถาวร มีหลักการและวิธีการแกะแต่ละลักษณะเป็นขั้นตอนแต่ละตอนต่อไปนี้
วัสดุสำหรับวานแกะเครื่องวัตถุถาวร วัสดุที่จะได้ใช้สำหรับงานแกะประเภทนี้ ใช้กันมาแต่อดีต คือ
ไม้
งาช้าง
หิน ได้แก่ หินสบู่ หินอ่อน เป็นต้น
เครื่องมือและอุปกรณ์สำหรับงานประเภทนี้ มีดังนี้
มีดแกะ หน้าต่างๆ เช่น หน้าตัด หน้าเพล่ เป็นต้น
เหล็กแกะ หน้าต่างๆ เช่น หน้าตัด หน้าสามเหลี่ยม เป็นต้น
ลูกตุ้มเหล็ก สำหรับจับงานแกะ
สีรง
กระดาษเพลา หรือกระดาษลอกลาย
การปฏิบัติงานแกะ
การปฏิบัติงานแกะ จะกล่าวเฉพาะงานแกะทำเป็นรูปลักษณ์บนพื้นราบ ทั้งนี้เนื่องด้วยเป็นงานเฉพาะในหมู่ ช่างแกะมาแต่โบราณเป็นต้นว่า งานแกะดวงตรา งานแกะแม่พิมพ์หินสำหรับตีพิมพ์ด้วยรักสมุก ซึ่งดำเนินงานโดย หลักการและวิธีการเป็นขั้นเป็นตอน ต่อไปนี้
การปฏิบัติงานแกะตราหรือดวงตราประทับ
ตรา หรือดวงตรา คือเครื่องหมายที่ประกอบด้วยรูปภาพบ้าง ลวดลายบ้างสำหรับทำให้เกิดเป็นรอยประทับ เป็นสำคัญ มักทำด้วยงาช้างกลึงเป็นรูปทรงกระบอกเตี้ยๆ หน้าตราตัดตรง ด้านหลังตรมักกลึงเป็นปุ่มสำหรับจับตรา ประทับ
การแกะดวงตรา ในชั้นต้นจะต้องจัดการผูกเขียนแบบตราขึ้นก่อนบนกระดาษเพลา หรือกระดาษลอกลาย ให้มีขนาดเท่าขนาดหน้าตราที่จะทำขึ้น เขียนลวดลาย อักษรแสดงข้อความ หรือรูปภาพต่างๆ เป็นลายเส้นให้ชัดเจน เรียบร้อย จึงจัดการถ่ายแบบตราจากระดาษเขียนแบบตราใส่ลงในหน้าตรา
การถ่ายแบบ ในชั้นแรกต้องนำเอา "รง" หรือ "สีรง" คือสีเหลืองที่ได้จากยางต้นรง ทาลงบนหน้าตราให้ทั่ว แล้วผึ่งให้สีแห้ง จึงถ่ายแบบตราลงบนหน้าตรา โดยนำกระดาษเขียนแบบตราไว้แล้วคว่ำหน้าปิดลงบนหน้าตรา แล้วฝนด้านหลังกระดาษค่อนข้างแรงเพื่อให้ลายเขียนด้วยดินสอนั้นติดกับผิวหน้าของตราที่ได้ทาด้วยสีรงไว้ คะเน ว่าลายเขียนติดหน้าตราทั่วและชัดเจนพอสมควรแล้วจึงลอกกระดาษเขียนแบบตราที่เป็นต้นแบบออก ก็จะปรากฏ ลายเส้นเป็นแบบร่างตราที่จะแกะต่อไป
งานแกะตรานี้ ช่างแกะได้ใช้ "เหล็กแกะ" แกะ แคะ คุ้ยพื้นระหว่างเส้นร่างบนหน้าตราออกทีละน้อย จนพื้นลึกลงไปจากผิวพื้นหน้าตราพอสมควร จึงแกะเลียบข้างๆ เส้นร่างทั้งสองข้าง แกะเลี้ยงเส้นให้ขนาดเสมอกัน ระวังมิให้คมเหล็กแกะกินเส้นแหว่งเว้าได้ แกะ แคะ คุ้ย และแต่งเส้ไปตามลำดับจนเส้นร่างปรากฏครบถ้วนสมบูรณ์ แล้วจึงคุ้ยพื้นแต่งหน้าพื้นให้เรียบและต่ำเสมอกันเป็นสำเร็จการแกะตรา
การปฏิบัติงานแกะแม่พิมพ์หิน
แม่พิมพ์หิน เป็นแม่พิมพ์ชนิดหนึ่งสำหรับการสร้างสรรค์งานช่างประณีตศิลปประเภทหนึ่ง คือการทำลวดลาย แบบต่างๆ ด้วยวิธีตีพิมพ์ด้วยรักสมุกหรือรักตีลายบ้าง ด้วยวิธีราดด้วยดีบุกหลอมบ้าง
การทำแม่พิมพ์หิน มักใช้หินสบู่หรือหินอ่อน นำมาตัดเป็นแผ่นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าหนาประมาณ ๑ นิ้ว ขนาดกว้างและยาวโดยประมาณไม่จำกัด ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับความประสงค์ของช่างจะทำขึ้นใช้งานแต่ละอย่าง หินแต่ละแผ่นที่จะใช้แกะทำเป็นแม่พิมพ์นี้ ต้องขัดแต่งผิวหน้าให้เกลี้ยงเรียบเสมอกัน ทั้งด้านหน้าและด้านหลัง
การแกะทำแม่พิมพ์หิน จะต้องจัดการเขียนลวดลายที่เป็นต้นแบบขึ้นก่อนโดยในชั้นต้นช่างแกะมักเอาสีรงมา ทาลงบนหน้าแผ่นหินรอให้สีแห้งแล้วจึงเขียนลายต้นแบบลงบนพื้นที่ได้ทาสีรงนั้น การเขียนลวดลาย เป็นต้นแบบ สำหรับแกะแม่พิมพ์นี้ ต้องเขียนขนาเท่าจริงของขนาดตัวลายแต่ละตัวที่จะทำขึ้นจากแม่พิมพ์
เมื่อเขียนต้นแบบลวดลายขึ้นบนแผ่นหินเป็นที่เรียบร้อยชัดเจนแล้วจึงลงมือแกะด้วยเหล็กแกะโดยค่อยๆ แกะ แคะ ควักเนื้อหินให้เป็นร่องลึกลงไปตามขนาดตัวลายโดยหลักการว่าส่วนใดในตัวลายหรือลวดลายชุดนั้นๆ เมื่อ ทำขึ้นจากแม่พิมพ์แล้วจะมีลักษณะนูนหรือเป็นสันสูง ก็จะต้องแกะ แคะ แม่พิมพ์ให้เป็นร่องลึกในเนื้อหินเข้าไว้ แต่ในทางตรงกันข้าม ส่วนใดในตัวลายหรือลวดลายชุดนั้น มีลักษณะเป็นเบ้าหรือแบนบางก็จะแกะแคะพื้นนั้นเพียง ตื้นๆ หรือเว้นส่วนนั้นให้ต่ำกว่าผิวพื้น หรือเสมอผิวหน้าแผ่นหินก็มี
อนึ่ง การแกะแม่พิมพ์สำหรับตีพิมพ์ หรือราดดีบุกทำเป็นลวดลายนี้ ระหว่างแกะทำแม่พิมพ์ ช่างแกะมักใช้ขี้ผึ้ง หรือดินเหนียวกดลงในร่องรอยที่กำลังแกะอยู่ เพื่อตรวจดูว่าตัวลายหรือลวดลายที่เกิดขึ้นจากร่องรอยแกะนั้น ถูกต้องตามแบบได้ขนาดพอดี ได้ลักษณะสูงต่ำตามแบบ และส่วนละเอียดชัดเจนเป้นที่พอใจหรือยัง ทำเช่นนี้จนได้ ร่องรอยแกะเป็นลวดลายสำเร็จสมบูรณ์เป็นที่พอใจ และสามารถถอดถอนวัสดุที่นำมาตีพิมพ์ หรือราดออกจากแม่ พิมพ์ที่ได้แกะทำขึ้นนั้นได้ง่าย จึงเป็นอันว่าเสร็จการแกะแม่พิมพ์
แม่พิมพ์หิน ซึ่งช่างแกะได้ทำเสร็จขึ้นนี้ ได้ใช้เป็นอุปกรณ์สำหรับช่างปั้นได้ใช้ตีพิมพ์รักสมุกหรือรักตีลาย ทำเป็นลวดลายต่างเพื่อการประดับตกแต่งงานประติมากรรมบางประเภท กับบรรดาช่างดีบุกหรือช่างราดดีบุกได้ ใช้สำหรับราดดีบุกหล่อ ทำเป็นลวดลายพื้นโปร่ง ทำเป็นฉัตรปรุ หรือใช้บุพนักต่างๆ เป็นต้น
|