[เถรี]

หนทางสายที่หก เรียกว่า สัมมาวายามะ คือความเพียรในทางที่ถูกต้อง ได้แก่ มีความเพียรระมัดระวังไม่ให้มีความชั่วเกิดขึ้นในใจของเรา มีความเพียรในการขับไล่ความชั่วในใจออกไปเสียให้พ้น มีความเพียรในการสร้างความดีให้เกิดขึ้นในใจของเรา และมีความเพียรในการระมัดระวังรักษาความดีนั้นเอาไว้ไม่ให้หายไปไหน

หนทางสายที่เจ็ด เรียกว่า สัมมาสติ คือมีความระลึกถึงในสิ่งที่ถูกต้อง ได้แก่ การกำหนดสติในมหาสติปัฏฐานทั้ง ๔ คือ กำหนดการรู้เห็นกายในกาย เวทนาในเวทนา จิตในจิต และธรรมในธรรม

หนทางสายที่ ๘ สายสุดท้าย เรียกว่า สัมมาสมาธิ คือการพยายามรักษาอารมณ์ใจให้มั่นคง ดำรงให้ถึงอัปปนาสมาธิขั้นใดขั้นหนึ่ง ได้แก่ ปฐมฌาน ทุติยฌาน ตติยฌาน จตุตถฌาณ เป็นต้น คือการทรงอารมณ์ให้มั่นคงในระดับที่ ๑ ที่ ๒ ที่ ๓ ที่ ๔ อย่างเช่นที่เราทำกันอยู่ตอนนี้

หนทางแปดสายเมื่อย่อลงมาแล้วเรียกว่า ไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิและปัญญา
สัมมาทิฏฐิ ความเห็นถูก สัมมาสังกัปปะ ความดำริ ความคิดถูกนั้น เป็นปัญญา
สัมมากัมมันตะ คือการทำถูก สัมมาอาชีวะ คือการเลี้ยงชีพในทางที่ถูก สัมมาวาจา คือการพูดถูก นั้นเป็นศีล
สัมมาวายามะ คือ ความเพียรถูก สัมมาสติ คือ การตั้งไว้ถูก สัมมาสมาธิ คือวางกำลังใจมั่นคงได้ถูก อันนั้นเป็นสมาธิ
เมื่อย่อลงมาก็เป็นปัญญา ศีล สมาธิ เป็นสิ่งที่เราต้องทำให้ครบถ้วนสมบูรณ์

การที่เราปฏิบัติกรรมฐานอยู่นี้จะเป็นผู้มีปัญญา รู้เห็นว่าสมาธินี้เป็นเครื่องช่วยให้เราเกิดความสุขในปัจจุบัน คือมีจิตใจสงบระงับ ไม่วุ่นวายส่งส่ายไปตามกระแสโลก เห็นว่ามีความสุขในอนาคต คือ ถ้ากำลังใจตั้งมั่นเราก็ไปเกิดในสุคติภพอย่างแน่นอน และเห็นว่าสามารถช่วยให้เกิดประโยชน์สูงสุดคือเป็นเครื่องมือส่งให้เราหลุดพ้นเข้าสู่พระนิพพาน ก็แปลว่านอกจากสมาธิแล้วเรายังมีปัญญา ในขณะที่เราทำสมาธิอยู่ ศีลทุกสิกขาบทก็บริสุทธิ์บริบูรณ์โดยสิ้นเชิง เมื่อเป็นเช่นนี้แปลว่าในขณะนี้เราเป็นผู้มีมีไตรสิกขาพร้อมสมบูรณ์ ก็แค่กำหนดความรู้สึกนึกคิดว่า ถ้าหากว่าเราตายตอนนี้เราขอไปอยู่พระนิพพานที่เดียว