"มิลินทปัญหา" ที่น่าอ่าน

[สายท่าขนุน]

ข้อความดั้งเดิมโดยคุณ suthamma

ไม่ใช่คำแก้ตัวนะครับ แต่อยากบอกว่า บางคำแม้ไม่มีในพจนานุกรม(อ้างแบบเถรตรงมาก) ก็น่าจะใช้ได้ เพราะเน้นความต้องการได้ชัดเจน เช่น กินซะ ทำซะ แต่ถ้าเป็น กินเสีย ทำเสีย มันจะได้อีกความหมายนะครับ

กราบขออภัยเป็นอย่างสูง
ขอเรียนสอบถามว่า "ซะ" เข้าข่ายภาษาพูดหรือไม่คะ
เนื่องด้วยการทักท้วงครั้งนี้ ได้เลียนแบบน้องแถวตามอ้างอิงด้านล่าง
ซึ่งได้มีการแก้ไขจากคำว่า "ซะอีก" เป็น "เสียอีก" ตามคำทักท้วงของน้องแถวไปแล้วค่ะ
เป็นเหตุให้กราบขออนุญาตแจกเป็นใบแดงไป

ข้อความดั้งเดิมโดยคุณ เด็กท้ายแถว

ท่านพี่คะ
คำ ซะ ค้นไม่เจอ โปรดพิมพ์ใหม่
อ้างอิงจาก : http://rirs3.royin.go.th
ควรเขียนว่า "เสีย" ถูกต้องหรือไม่คะ เพราะคำว่า "ซะ" น้องแถวคิดว่าเป็นภาษาพูดนะคะ
..........

[สายท่าขนุน]

ข้อความดั้งเดิมโดยคุณ suthamma

ตรงนั้นรับผิดเพื่อให้กำลังใจคนทักท้วงครับ ที่จริง "ซะ" เป็นภาษาพูด ถ้าไม่วิบัติมากนักก็ใช้ได้ แต่ควรจะใช้สระและวรรณยุกต์ให้ตรงตามเสียงด้วยครับ

กราบขอบพระคุณค่ะ
ทั้งนี้ กราบขอกำลังใจในการทักท้วง โดยไม่เพียงลอกเลียนแบบใครด้วยค่ะ
ขอคืนใบแดงค่ะ ทั้งนี้เพื่อ
๑۩۞۩๑ ขอความร่วมมือสมาชิกทุกท่าน ๑۩۞۩๑
ช่วยกันใช้ภาษาไทยให้ถูกต้อง และโปรดหลีกเลี่ยงการนำภาษาพูดไปใช้เป็นภาษาเขียนด้วย
การที่ได้ล่วงเกินอันมิควรใด ๆ กราบขอขมามา ณ ที่นี้

[นางมารร้าย]

เห็นด้วยกับท่านพี่ suthamma ค่ะ "กระดานสนทนา" ถ้าห้ามใช้ภาษาในการสนทนาอย่างเด็ดขาดไปเลย บรรยากาศจะเหมือนบอร์ดนิทรรศการ มันจะสนทนาไม่ค่อยออกค่ะ ขอแค่หลีกเลี่ยงภาษาพูดที่เป็นพวกภาษาวิบัติก็พอค่ะ

[สายท่าขนุน]

ข้อความดั้งเดิมโดยคุณ นางมารร้าย

เห็นด้วยกับท่านพี่ suthamma ค่ะ "กระดานสนทนา" ถ้าห้ามใช้ภาษาในการสนทนาอย่างเด็ดขาดไปเลย บรรยากาศจะเหมือนบอร์ดนิทรรศการ มันจะสนทนาไม่ค่อยออกค่ะ ขอแค่หลีกเลี่ยงภาษาพูดที่เป็นพวกภาษาวิบัติก็พอค่ะ

มีผู้ออกความเห็นแม้เป็นภาคเสธ แสดงว่ามีผู้ยอมรับการทักท้วง ให้เป็นกำลังใจ
กราบขอบพระคุณท่านพี่อีกครั้ง
และจะพยายามรณรงค์รักษาภาษาไทยเช่นนี้ต่อไปค่ะ

[คนเก่า]

ข้อความดั้งเดิมโดยคุณ suthamma

ไม่ใช่คำแก้ตัวนะครับ แต่อยากบอกว่า บางคำแม้ไม่มีในพจนานุกรม(อ้างแบบเถรตรงมาก) ก็น่าจะใช้ได้ เพราะเน้นความต้องการได้ชัดเจน เช่น กินซะ ทำซะ แต่ถ้าเป็น กินเสีย ทำเสีย มันจะได้อีกความหมายนะครับ

เชียร์ครับ เชียร์

ภาษาที่ไม่ตายย่อมมีการเปลี่ยนแปลงไปตามความนิยม

สิ่งใดควร แม้มิได้มีผู้บอก บัณฑิตย่อมแจ้งในความควรนั้น
สิ่งใดไม่ควร แม้มิได้มีผู้บอก บัณฑิตย่อมแจ้งในความไม่ควรนั้น

[ทาริกา]

ข้อความดั้งเดิมโดยคุณ นางมารร้าย

เห็นด้วยกับท่านพี่ suthamma ค่ะ "กระดานสนทนา" ถ้าห้ามใช้ภาษาในการสนทนาอย่างเด็ดขาดไปเลย บรรยากาศจะเหมือนบอร์ดนิทรรศการ มันจะสนทนาไม่ค่อยออกค่ะ ขอแค่หลีกเลี่ยงภาษาพูดที่เป็นพวกภาษาวิบัติก็พอค่ะ

บรรยากาศจะเหมือนละครไทยย้อนยุคมากกว่าค่ะ ซึ่งหนูก็ชอบนะคะ

เพราะหากมีการยกเว้นในบางคำ คนจะสับสนว่าตกลงใช้ภาษาพูดได้มากน้อยแค่ไหน ใช้อะไรวัดว่าคำนี้ใช้ได้หรือไม่ได้
ขนาดไม่ยกเว้นยังมึนงงกันอยู่เลย

[ป้านุช]

พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า ดูก่อนพระนาคเสน พระพุทธเจ้าไม่มีใครดีเท่าเทียมจริงหรือ
พระนาคเสนทูลตอบว่า ขอถวายพระพร ถูกแล้ว

ม. ก็พระคุณเจ้าไม่ได้เห็น ทำไมจึงรู้เล่า
น. ขอถวายพระพร คนที่ยังไม่เคยเห็นทะเล แต่เมื่อพูดถึงทะเล เขาจะรู้สึกหรือไม่ว่าทะเลกว้างใหญ่

ม. รู้สิพระคุณเจ้า
น. ฉันใดก็ฉันนั้น แม้อาตมภาพมิได้เห็นพระพุทธเจ้าเลยก็จริง แต่เมื่อมาได้ยินได้ฟังคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า หรือได้เห็นพระพุทธสาวกปฏิบัติดีปฏิบัติงาม แล้วได้รับความสุขกายเย็นใจ ก็หยั่งรู้ว่า พระพุทธเจ้าดียิ่งจริง (พุทธนุตตรภาวปัญหา)

ม. ส่วนผู้อื่นเล่า เขาอาจจะรู้ได้หรือว่าพระพุทธเจ้าดียิ่งจริง
น. ขอถวายพระพร ผู้ที่ใคร่ครวญธรรมคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ค้นหาเหตุผลแล้ว ก็ย่อมชอบใจเช่นเดียวกัน เมื่อนั้นเขาจะรู้ว่าพระพุทธเจ้าดีจริง (พุทธานุตตรชานนปัญหา)

ม. พระคุณเจ้าว่านี้ ถูกใจข้าพเจ้า

[ป้านุช]

พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า ดูก่อนพระนาคเสน พระพุทธเจ้ามีจริงหรือ
พระนาคเสนทูลตอบว่า ขอถวายพระพร มีจริง

ม. ถ้าเช่นนั้น เวลานี้เสด็จไปประทับอยู่ที่ไหน
น. ขอถวายพระพร พระพุทธเจ้าเสด็จปรินิพพานไปแล้ว
อาตมภาพไม่สามารถชี้ที่ซึ่งเสด็จประทับอยู่ถวายได้

ม. ถ้าเช่นนั้น จงเปรียบให้ฟัง
น. เหมือนกองไฟซึ่งเคยลุกโพลงอยู่ แต่เปลวดับลงเรื่อย ๆ
จนสิ้นกองเปลวไฟที่หายไปไปนั้น พระองค์จะชี้ได้หรือไม่ว่าไปอยู่เสียที่ไหน

ม. ชี้ไม่ได้ เปลวไฟดับแล้วก็เป็นอันดับสิ้นไป
น. นั่นแลฉันใด พระพุทธเจ้าก็ฉันนั้น พระองค์มีอยู่จริง แต่เพราะพระองค์ได้เสด็จปรินิพพานด้วยอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ (ความดับจนสิ้นเชื้อ) จึงชี้ถวายไม่ได้ว่าพระองค์ไปอยู่เสียที่ใด สิ่งที่อาตมภาพพอจะชี้ถวายได้คือ พระธรรมคำสั่งสอนของพระองค์ (พุทธนิทัสสทนปัญหา)

ม. พระคุณเจ้าช่างสามารถจริง

[คนเก่า]

ข้อความดั้งเดิมโดยคุณ อ่องอ๋า

บรรยากาศจะเหมือนละครไทยย้อนยุคมากกว่าค่ะ ซึ่งหนูก็ชอบนะคะ

เพราะหากมีการยกเว้นในบางคำ คนจะสับสนว่าตกลงใช้ภาษาพูดได้มากน้อยแค่ไหน ใช้อะไรวัดว่าคำนี้ใช้ได้หรือไม่ได้
ขนาดไม่ยกเว้นยังมึนงงกันอยู่เลย

แทนที่จะเอาแต่ของง่าย ได้รู้แค่เท่าที่มีกฎเกณฑ์ระบุชัดเจน
อย่างใครก็สามารถซื้อตำรามาอ่านได้

มาเรียนรู้ว่าบัณฑิตท่านคิดอย่างไร พิจารณาอย่างไร ก่อนที่จะ
กลายเป็นตำรา ไม่ดีกว่าหรือ

"กินซะ" ,"ทำซะ"

ผู้เขียนต้องการจะสื่ออารมณ์,ความรู้สึก ของตนเอง
เพราะได้ยินมาอย่างนี้ อยากให้ผู้อ่านรู้สึกอย่างนั้นตาม
จึงจำเป็นต้องใช้ภาษาพูด แต่น่าจะอยู่ในเครื่องหมาย " "
ครั้นหากจะเปลี่ยนเป็น "กินเสีย" ,"ทำเสีย" ความหมาย,วัตถุประสงค์ ก็ผิดเพี้ยนไปด้วย

บางกรณี มีเหตุจำเป็นต้องยกคำพูดหรือบทสนทนา ของบุคคลอื่น มากล่าวอ้าง
ก็สามารถใช้ภาษาพูดได้เช่นกัน เพราะหากจะเปลี่ยนเป็นภาษาเขียน
คำ,ความหมาย,ความรู้สึก จะไม่ตรงตามความเป็นจริง ณ เหตุการณ์ตอนนั้นนั่นเอง

แต่ก็มีข้อยกเว้น ในกรณีอื่น ๆ อีก ใคร่ครวญพิจารณาเอาเถิด...สาธุ

[ป้านุช]

พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า ดูก่อนพระนาคเสน พระพุทธเจ้าทรงผนวชจริงหรือ
พระนาคเสนทูลตอบว่า ขอถวายพระพร จริง

ม. ถ้าเช่นนั้นใครเล่าเป็นอุปัชฌาย์อาจารย์
น. ขอถวายพระพร การผนวชของพระพุทธเจ้าไม่มีอุปัชฌาย์อาจารย์ เพราะว่าการผนวชนั้นมีมาพร้อมกับการตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าของพระองค์
อุปมาดังการบริโภคอาหาร แม้ไม่มีอาจารย์ก็บริโภคเป็น
การผนวชของพระพุทธเจ้านั้น ก็เช่นเดียวกับการบริโภคอาหารนี้
กล่าวคือ พระองค์ทรงรู้เอง เห็นเองซึ่งความจริงทั้งหลาย รวมทั้งเหตุผลและวิธีการแห่งการบวช
เพราะฉะนั้นจึงหามีใครเป็นอุปัชฌาย์อาจารย์ของพระองค์ไม่ (อุปสัมปันนปัญหา)

ม. พระคุณเจ้าว่านี้ชอบแล้ว

[ป้านุช]

พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า ดูก่อนพระนาคเสน ที่ว่าพระพุทธเจ้าเป็นสัพพัญญูรู้ทุกสิ่งทุกอย่างนั้นจริงหรือ
พระนาคเสนทูลตอบว่า ขอถวายพระพร จริง แต่ความรู้นั้น ๆ หาได้มีแนบพระหฤทัยอยู่ทุกขณะไม่ จะปรากฏขึ้นก็ต่อเมื่อพระพุทธองค์ได้ทรงนึกเสียก่อน

ม. ถ้าอย่างนั้น พระพุทธเจ้าก็ไม่ใช่สัพพัญญู เพราะถ้าเป็นสัพพัญญูจริง พระองค์ก็ไม่ต้องนึกไว้ก่อน
น. อาตมาขอเปรียบถวาย หากต้นไม้ต้นหนึ่งมีผลเต็มต้น แต่ผลนั้นยังไม่ร่วงเลยสักผลเดียว จะว่าไม้ต้นนั้นมีผลน้อยหรือไม่มีผลได้หรือไม่

ม. ไม่ได้สิพระคุณเจ้า
น. หรือเปรียบเหมือนเจ้าของบ้านผู้มีทรัพย์ สมบัติบริบูรณ์ เมื่อแขกมาถึงบ้านหลังเวลาอาหาร ย่อมจัดหาอาหารมาเลี้ยงแขกไม่ได้ในทันที
เมื่อเป็นเช่นนี้จะว่าผู้นั้นไม่มีสมบัติบริบูรณ์จริงได้หรือไม่

ม. ไม่ได้ อย่าว่าแต่ผู้มีฐานะเลย แม้แต่ในพระราชวังของพระเจ้าจักรพรรดิ ก็ยังต้องเป็นเช่นนั้น
น. ขอถวายพระพร พระพุทธเจ้าก็เป็นเช่นนั้นเหมือนกัน
คือ พระองค์ย่อมมีความรู้บริบูรณ์ทุกสิ่งทุกอย่าง แต่ว่าความรู้นั้น ๆ หาได้ประจำอยู่กับพระหฤทัยทุกขณะไม่
ต่อเมื่อพระองค์ได้ทรงหยั่งพระหฤทัยส่องลงไปยังเรื่องใด จึงจะทรงรู้เห็นเรื่องนั้นได้ตลอด
ที่พระองค์ทรงหยั่งรู้ทุกสิ่งทุกอย่างได้ก็เพราะเมื่อยังทรงพระเยาว์ ได้ทรงศึกษาศิลปวิทยามามากอย่าง
และได้ทรงศึกษาเรื่อยมาจนจับหลักความจริงของสภาพทั้งหลายได้ ความรู้หลักความจริงนั้นทำให้พระหฤทัยของพระองค์มีความผ่องใสเป็นปกติอยู่ทุกขณะ
เพราะฉะนั้น เมื่อทรงฉายพระหฤทัยส่องไปยังเรื่องใด จึงทรงรู้ทรงเห็นเรื่องนั้นได้ชัดเจนพร้อมทั้งเหตุผล
ด้วยเหตุดังกล่าว พระพุทธเจ้าจึงเป็นสัพพัญญูรู้ทุกสิ่งทุกอย่าง (สัพพัญญูปัญหา)

ม. พระคุณเจ้าฉลาดว่า

[ป้านุช]

พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า ดูก่อนพระนาคเสน มีกิจใดซึ่งยากสำหรับอริยบุคคลอื่น แต่พระพุทธเจ้าสามารถกระทำได้
พระนาคเสนทูลตอบว่า ขอถวายพระพร
พระพุทธองค์ทรงสามารถกำหนดแยกสิ่งซึ่งเกิดขึ้นในพระหฤทัยขณะหนึ่ง ๆ ได้ว่าประกอบด้วยผัสสะ เวทนา สัญญา เจตนา วิญญาณ

ม. พระคุณเจ้าจงเปรียบให้ฟัง
น. เหมือนวักน้ำขึ้นมา แล้วแยกว่าส่วนไหนของน้ำมาจากแม่น้ำสายไหน นี้เป็นสิ่งที่กระทำได้ทั่วไปหรือ

ม. นั่นเป็นสิ่งที่ยากจะกระทำได้
น. ขอถวายพระพร เป็นเช่นนั้น
แต่เหตุที่พระพุทธองค์ทรงสามารถกำหนดแยกองค์ประกอบของจิตที่ดำเนินอยู่ในขณะหนึ่ง ๆ ได้เช่นนั้น
ก็เพราะพระองค์ทรงมีพระสติสัมปชัญญะบริบูรณ์ ทรงรู้สึกพระองค์อยู่ทุกขณะจิต
เพราะฉะนั้นเมื่อมีอะไรผ่านมาพระองค์จึงทรงกำหนดได้ว่า
นี่เป็นผัสสะ นี่เป็นเวทนา นี่เป็นสัญญา นี่เป็นเจตนา นี่เป็นวิญญาณ (อรูปววัตตภาวทุกกรปัญหา)

ม. ช่างละเอียดแท้

[ป้านุช]

พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า ดูก่อนพระนาคเสน พระคุณเจ้าได้เห็นพระพุทธเจ้าหรือไม่
พระนาคเสนทูลตอบว่า ขอถวายพระพร ไม่ได้เห็น

ม. อาจารย์ของพระคุณเจ้าเล่า ได้เห็นหรือไม่
น. อาจารย์ของข้าพเจ้าก็ไม่ได้เห็นเช่นเดียวกัน

ม. ถ้าเช่นนั้น พระพุทธเจ้าก็ไม่มี
น. อาตมภาพขอทูลถามว่า พระองค์เคยทอดพระเนตรเห็นปฐมกษัตริย์ของพระองค์หรือไม่

ม. ไม่เคยเห็น
น. บรรดาข้าราชบริพารของพระองค์ เคยเห็นหรือไม่

ม. ไม่เคยเห็นเหมือนกัน
น. ถ้าอย่างนั้น ปฐมกษัตริย์ของพระองค์ก็ไม่มี

ม. มีสิพระคุณเจ้า เพราะมีเครื่องราชูปโภค คือ เศวตฉัตร พระมหามงกุฎ ฉลองพระบาท วาลวิชนี พระขรรค์แก้ว ปรากฏเป็นพยานอยู่ในปัจจุบัน
น. ฉันใดก็ฉันนั้น พระพุทธเจ้ามีจริงเพราะยังมีโพธิปักขิยธรรม ๓๗ ประการ เป็นพยานปรากฏอยู่
ขอถวายพระพร ธรรมอันวิเศษ ๓๗ ประการ (ได้แก่ ปธาน ๔, อิทธิบาท ๔, สติปัฏฐาน ๔, อินทรีย์ ๕, พละ ๕,โพชฌงค์ ๗ และมรรค ๘)
ทำให้อนุมานได้ว่า พระพุทธเจ้ามีจริงและเป็นผู้ทรงปัญญาหาที่เปรียบมิได้

ม. พระคุณเจ้าจงยกตัวอย่างมาเปรียบให้ฟัง
น. เหมือนนายช่างก่อสร้างผู้ชำนาญย่อมวางผังพระนครให้มีถนนหนทาง ร้านรวงและโรงมหรสพ
ตลอดจนที่อยู่อาศัยให้ชาวพระนครได้รับความสะดวกสบายและสันติสุขฉันใด
พระพุทธเจ้าก็ฉันนั้น ด้วยทรงสร้างธรรมนครนี้มีศีลเป็นกำแพง มีหิริเป็นคู มีญาณเป็นซุ้มประตู
มีวิริยะเป็นหอรบ มีศรัทธาเป็นเสาระเนียด มีสติเป็นนายทวาร มีปัญญาเป็นปราสาท มีพระสุตตันตปิฎกเป็นท้องสนาม
มีพระอภิธรรมปิฎกเป็นถนนสามแพร่ง มีพระวินัยปิฎกเป็นศาล มีสติปัฏฐานเป็นถนน ๔ สาย

ขอถวายพระพร บนถนน ๔ สายนั้น พระพุทธเจ้าเปิดร้านขายของต่าง ๆ
โดยมีสัญญา ๑๐ เป็นร้านดอกไม้
มีศีลเป็นร้านของหอม
มีพระอริยผลทั้งหลาย (ได้แก่ โสดาปัตติผล สกทาคามิผล อนาคามิผล อรหัตตผล) เป็นร้านผลไม้
มีพระอริยสัจ ๔ เป็นร้านยาถอนพิษ
มีโพธิปักขิยธรรม ๓๗ เป็นร้านยาแก้โรค
มีกายคตาสติเป็นร้านขายน้ำอมฤต
มีศีล สมาธิ ปัญญา วิมุตติ วิมุตติญาณทัสสนะ ปฏิสัมภิทา และโพชฌงค์ประกอบขึ้นเป็นร้านเครื่องแก้ว
และมีนวังคสัตถุสาสน์ (พุทธพจน์ซึ่งมีองค์ประกอบ ๙ ประการ) เป็นร้านขายของชำ

ขอถวายพระพร ผู้ปรารถนาสมบัติในร้านขายของเหล่านี้ ต้องซื้อเอาด้วยความเพียรในการรักษาศีล เจริญสมาธิ อบรมให้เกิดปัญญา
โดยชาวธรรมนครนั้น ได้แก่ บรรดาผู้ทรงพระไตรปิฎก ผู้อบรมศีล สมาธิ ปัญญา ผู้สมาทานธุดงค์ และผู้บรรลุมรรคผลนิพพาน

ขอถวายพระพร ในธรรมนครนี้
มีเสนาบดีคือผู้ทรงไว้ซึ่งญาณอันประเสริฐ
มีปุโรหิตคือผู้ทรงฤทธิ์ซึ่งบรรลุปฏิสัมภิทา
มีผู้พิพากษาคือผู้ปรารถนาน้อย วางอารมณ์ในธุดงคคุณ
มีผู้จุดพระนครให้สว่างไสวคือผู้ได้ทิพยจักษุ
มีผู้รักษาพระนครคือพหูสูตรซึ่งทรงนวังคสัตถุสาสน์
มีผู้จัดระเบียบพระนครคือผู้แตกฉานในพระธรรมวินัย
มีผู้ดูแลพระนครคือผู้ทรงความเพียรขวนขวายแต่สิ่งที่เป็นประโยชน์สุข
มีเศรษฐีคือผู้มั่งคั่งด้วยพระธรรม
มีราชบัณฑิตคือผู้รู้แจ้งแทงตลอดในอรรถธรรม
มีนักดื่มคือผู้ลิ้มรสแห่งพระสัทธรรม

ขอถวายพระพร เมื่อธรรมนครวิจิตรโอฬารเช่นนี้ ก็อนุมานได้ว่า นอกจากพระพุทธเจ้าแล้วจะเป็นบุคคลอื่นใดสร้างไว้ไม่ได้
เพราะฉะนั้น พระพุทธเจ้าผู้สร้างธรรมนครจึงมีอยู่จริง (อนุมานปัญหา)


ม.พระคุณเจ้าว่านี้ชอบแล้ว

[ป้านุช]

ทางไปสู่อริยมรรค

๑. นักบวชและการบวช

พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า ดูก่อนพระนาคเสน การบวชของพระคุณเจ้ามีประโยชน์อย่างไร และมีอะไรเป็นคุณซึ่งพระคุณเจ้าต้องประสงค์อย่างยิ่ง
พระนาคเสนทูลตอบว่า ขอถวายพระพร การบวชมีประโยชน์ที่จะได้รู้ว่า ทำอย่างไรจึงจะดับความทุกข์ที่มีอยู่ได้ และจะไม่ให้ความทุกข์อย่างอื่นเกิดขึ้นอีก
ส่วนคุณซึ่งอาตมภาพต้องประสงค์อย่างยิ่ง ได้แก่ อนุปาทิเสสนิพพาน (การดับจนสิ้นเชื้อ)

ม. บรรดานักบวชมุ่งประโยชน์อย่างนี้ด้วยกันทั้งนั้นหรือ
น. หามิได้ บางพวกบวชเพื่อจะหนีพระเจ้าแผ่นดินหรือหนีโจร บางพวกบวชตามพระราชานุมัติ บางพวกบวชแก้บน บางพวกบวชหวังผลคือลาภยศ
บางพวกบวชเพราะกลัวภัย แต่บางพวกที่บวชด้วยมุ่งประโยชน์ที่อาตมภาพกล่าวเบื้องต้น ถือเป็นพวกที่บวชดี

ม. ตัวพระคุณเจ้าบวชด้วยมุ่งประโยชน์เช่นว่ามาแต่ต้นหรือ
น. ขอถวายพระพร อาตมภาพบวชตั้งแต่ยังเป็นเด็ก ไม่ทราบว่าการบวชเป็นไปเพื่อประโยชน์อย่างนั้น
เป็นแต่คิดจะศึกษาตามพระสมณศากยบุตรผู้ทรงปัญญา แต่เมื่อได้เล่าเรียนศึกษาตามท่านต่อมา
จึงทราบว่าการบวชนี้มีประโยชน์อย่างนั้น (ปัพพชาปัญหา)

ม. พระคุณเจ้าว่านี้ฉลาดจริง

[ป้านุช]

พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า ดูก่อนพระนาคเสน พระพุทธพจน์มีอยู่ว่า ฆราวาสก็ดี บรรพชิตก็ดี เมื่อหมั่นปฏิบัติดีปฏิบัติชอบแล้วย่อมบรรลุมรรคผลได้เหมือนกัน ใช่หรือไม่
พระนาคเสนทูลตอบว่า ขอถวายพระพร เป็นดังที่พระองค์ตรัสนั้น

ม. ถ้าอย่างนั้นพวกพระคุณเจ้าจะต้องบวชทำไม ลำบากเปล่า ๆ ต้องโกนผมโกนหนวด ต้องสำรวมกายวาจาใจ เป็นฆราวาสมีความสะดวกสบายหลายประการ
ครั้นเมื่อปฏิบัติดีปฏิบัติชอบก็สามารถบรรลุมรรคผลได้เหมือนกัน ถ้าเป็นเช่นนี้แล้ว ถือเพศฆราวาสจะมิดีกว่าหรือ
น. ขอถวายพระพร เพศบรรพชิตนั้นเป็นหนทางจะให้บรรลุมรรคผลได้เร็วกว่า เพราะบรรพชิตไม่มีสิ่งบำเรอความสุขมาหน่วงเหนี่ยวให้อาลัย
จึงมักน้อยสันโดษยินดีในที่สงบเงียบ สามารถตัดความกังวลทั้งหลายเสียได้ มีโอกาสที่จะประพฤติปฏิบัติธรรม อบรมกายวาจาใจของตน
หาโอกาสกระทำศีล สมาธิ ปัญญาให้บริบูรณ์ยิ่งขึ้นได้ เพศบรรพชิตจึงทรงคุณวิเศษกว่าเพศฆราวาสทุกประการ (คิหิปัพพชิตปฏิปันนวัณณนปัญหา)

ม. เอาเถอะ ถ้าเพศบรรพชิตมีประโยชน์เช่นนั้น จะต้องรีบบวชไปทำไม เพราะพระคุณเจ้าเองเคยบอกว่า การบวชมีประโยชน์ที่จะได้รู้ว่าทำอย่างไรจึงจะดับทุกข์ที่มีอยู่ได้
และทำอย่างไรจะมิให้ทุกข์อื่นเกิดขึ้น ดังนั้นจะรอเวลาให้เกิดทุกข์แล้วจึงบวชมิได้หรือ
น. ขอถวายพระพร เมื่อพระองค์กระหายน้ำขึ้นเมื่อใด จึงดำรัสให้ขุดสระเมื่อนั้นหรือ หรือว่าสงครามเกิดขึ้นเมื่อใด พระองค์จึงตรัสให้สร้างป้อมปราการและให้ทหารหัดเพลงอาวุธในเวลานั้นหรือ

ม. ต้องจัดทำไว้ก่อนสิพระคุณเจ้า รอไว้จนเวลาจำเป็นเช่นนั้นแล้วจะทำให้ทันความประสงค์ได้อย่างไร
น. เช่นกันหากรอเวลาให้ทุกข์เกิดย่อมหาโอกาสดับทุกข์ได้ยาก หรือหากทำได้ก็ไม่ได้รับผลเท่าที่ปรารถนา
แต่ถ้าจัดเตรียมไว้ก่อนถึงคราวเกิดทุกข์ก็สามารถกำจัดทุกข์ลงได้สมความมุ่งหมาย อาตมภาพเองต้องพยายามฝึกหัดกายวาจาใจไว้ให้มีกำลังพอ
เมื่อถึงคราวเจ็บไข้ได้ทุกข์ จะได้ใช้สิ่งที่เตรียมไว้ออกผจญ ถ้ามิได้เตรียมไว้ก่อนความทุกข์ก็จะได้เปรียบจนสามารถครอบงำจิตได้เรื่อย ๆ ไป
ดังพระพุทธดำรัสความว่า เมื่อรู้ว่ากิจใดจะทำให้พ้นจากทุกข์ได้ ก็พึงรีบพยายามทำกิจนั้นเสียให้สำเร็จ เพราะรู้ไม่ได้ว่าเราจะตายลงเมื่อใด (ปฏิกัจเจววายามกรณปัญหา)

ม. พระคุณเจ้าว่านี้ชอบแล้ว

[ป้านุช]

พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า ดูก่อนพระนาคเสน นักบวชอย่างพวกพระคุณเจ้ามีความรักใคร่ร่างกายอยู่หรือไม่
พระนาคเสนทูลตอบว่า ขอถวายพระพร ไม่มีแล้ว

ม. ถ้าเช่นนั้น เหตุใดเหล่านักบวชจึงยังทำนุบำรุงร่างกายอยู่อีกเล่า
น. อาตมภาพขอทูลถามพระองค์บ้างว่า เมื่อพระองค์เสด็จไปงานพระราชสงคราม เคยถูกอาวุธของข้าศึกบ้างหรือไม่

ม. ก็เคยถูกอยู่บ้าง
น. บาดแผลที่ต้องอาวุธนั้น ทรงพอกยา ทรงทาน้ำมัน ทรงพันด้วยผ้าเนื้อละเอียดไว้มิใช่หรือ

ม. ก็ต้องทำอย่างนั้นสิพระคุณเจ้า
น. บาดแผลนั้นเป็นที่รักของพระองค์นักหรือ จึงได้ทรงประคบประหงมถึงเช่นนั้น

ม. หามิได้แต่ที่ต้องทำเช่นนั้น ก็เพื่อรักษาแผลและเรียกเนื้อให้เต็มเท่านั้น
น. ขอถวายพระพร เหล่านักบวชก็มิได้อาลัยบาดแผล แต่ที่ยังทำนุบำรุงร่างกายอยู่นั้น
ก็เพื่อจะเอาไว้อาศัยบำเพ็ญกิจที่เป็นประโยชน์สุขของตนและของผู้อื่นให้บริบูรณ์ยิ่ง ๆ ขึ้นไปเท่านั้น (กายอัปปิยปัญหา)

ม. พระคุณเจ้าว่านี้ชอบแล้ว

[ป้านุช]

พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า ดูก่อนพระนาคเสน พุทธดำรัสมีไว้ว่า เมื่อเห็นพระธรรมย่อมเห็นพระพุทธเจ้า
ก็ตัวพระคุณเจ้าเล่า เห็นพระธรรมแล้วหรือยัง
พระนาคเสนทูลตอบว่า ขอถวายพระพร อันสาวกของพระพุทธเจ้าย่อมประพฤติปฏิบัติตามแนวคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้าเป็นลำดับ ๆ ไป(ธัมมทิฏฐปัญหา)

ม. พระคุณเจ้าฉลาดว่า

[ป้านุช]

๒. โพชฌงค์ ๗

พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า ดูก่อนพระนาคเสน ธรรมอันเป็นเหตุให้ตรัสรู้พระอริยมรรคอริยผลมีเท่าไร
พระนาคเสนทูลตอบว่า ขอถวายพระพร มี ๗ องคคุณ ได้แก่
๑) สติ ๒) ธัมมวิจัย
๓) วิริยะ ๔) ปีติ
๕) ปัสสัททิ ๖) สมาธิ
๗) อุเบกขา หรือที่รวมเรียกว่า โพชฌงค์ ๗

ม. พระพุทธองค์ทรงตรัสรู้ได้ด้วยองคคุณทั้ง ๗ นั้น หรือว่าเฉพาะแต่องค์ใดองค์หนึ่ง
น. ถ้าว่าเฉพาะองค์ที่สำคัญก็เพียงองค์เดียว ได้แก่ธัมมวิจัยหรือความสอดส่องธรรม

ม. ถ้าเป็นเช่นนั้น ไฉนทีแรกพระคุณเจ้าจึงว่ามีถึง ๗ เล่า
น. ขอถวายพระพร ดาบเมื่อยังไม่ถอนออกจากฝักฟันไม้จะขาดหรือไม่

ม. ฟันไม่ขาด
น. ฉันใดก็ฉันนั้น ธัมมวิจัยเหมือนตัวดาบ องคคุณอีก ๖ นั้นเปรียบเหมือนฝักดาบ
การจะได้อริยมรรคอริยผลต้องอาศัยธรรมวิจัยเป็นเครื่องตัดทอนกิเลสที่ขวางอยู่ระหว่างทางให้ขาดออกไปเป็นชั้น ๆ
ส่วนองคคุณอีก ๖ นั้น หาได้มีไว้สำหรับตัดกิเลสโดยตรงไม่ หากเป็นแต่คอยส่งเสริมธัมมวิจัยให้คมยิ่งขึ้นเท่านั้น
ขอถวายพระพร เพราะเหตุนี้โพชฌงค์จึงมีองค์ ๗ (สัตตโพชฌงคปัญหา)

ม.เข้าใจละพระคุณเจ้า

[ป้านุช]

๓. โยนิโสมนสิการและปัญญา

พระเจ้ามิลินท์ตรัสถามว่า ดูก่อนพระนาคเสน ผู้ที่จักไม่กลับมาเกิดอีกเป็นเพราะโยนิโสมนสิการใช่หรือไม่
พระนาคเสนทูลตอบว่า ขอถวายพระพร เป็นเพราะโยนิโสมนสิการด้วย เพราะปัญญาด้วย และเพราะกุศลกรรมเหล่าอื่นด้วย

ม.โยนิโสมนสิการก็คือปัญญามิใช่หรือ
น. มิใช่อย่างนั้น ในที่นี้โยนิโสมนสิการได้แก่ความนึกชอบปัญญา ได้แก่ความรู้ ความต่างกันนี้พึงเห็นได้จากสัตว์เดียรัจฉานทั้งหลายย่อมนึกถึงสิ่งที่ดีชอบได้
แต่หารอบรู้เหตุผลแห่งความดีชอบนั้น ๆ ไม่(มนสิการปัญหา)

ม. ลักษณะแห่งโยนิโสมนสิการมีอย่างไร ลักษณะแห่งปัญญามีอย่างไร
น. โยนิโสมนสิการมีลักษณะยกขึ้น ปัญญามีลักษณะตัด อุปมาดั่งชาวนาเกี่ยวข้าวโดยเอามือขวาจับเคียวตะล่อมข้าว
เอามือซ้ายจับกำข้าวขึ้น แล้วก็ตัดกำข้าวด้วยเคียวนั้น(มนสิการลักขณปัญหา)
อย่างไรก็ตาม ธรรมทั้งหลายก็มีละเอียดยิ่งและหย่อนกว่าก็ตัดด้วยปัญญาที่เพลาลงมา (สุขุมัจเฉทนปัญหา)
นอกจากปัญญาจะลักษณะตัดดังที่อาตมภาพได้ถวายวิสัชนาแล้ว ปัญญายังมีลักษณะส่องให้สว่างด้วย

ม. ส่องให้สว่างนั้นอย่างไร พระคุณเจ้าจงหาตัวอย่างมาเปรียบ
น.เหมือนคนถือโคมไฟไปในที่มืด ทันทีนั้นความมืดย่อมหายไปเกิดความสว่างขึ้นแทน
ปัญญาก็ฉันนั้นเมื่อเกิดขึ้นย่อมกำจัดความโง่เขลาซึ่งเปรียบเหมือนความมืด ทำความสว่างคือความรู้ให้เกิด
ส่องแสงสว่างคือ ทำความฉลาดให้ปรากฏ(ปัญญาลักขณปัญหา)

ม. เข้าใจล่ะ แต่สงสัยว่าปัญญามีที่อยู่แห่งไหน
น.ขอถวายพระพร ที่อยู่ของปัญญาไม่ปรากฏ

ม. ถ้าเช่นนั้นปัญญาก็ไม่มีสิพระคุณเจ้า
น. ลมมีหรือไม่มี และถ้ามีที่อยู่ของลมคือแห่งไหน

ม. ลมมีแน่ แต่ที่อยู่ของลมไม่ปรากฏ
น. ขอถวายพระพร ปัญญาก็เช่นนั้นแม้มีอยู่แต่ไม่ปรากฏที่อยู่ใด ๆ(ปัญญปติฏฐานปัญหา)

พระคุณเจ้าว่านี้แจ่มแจ้ง