เทศน์ช่วงทำกรรมฐาน วันอาทิตย์ที่ ๔ มิถุนายน ๒๕๖๐

[เถรี]

ให้ทุกคนนั่งในท่าที่สบายของตน ตั้งกายให้ตรง กำหนดความรู้สึกของเราทั้งหมดไว้ที่ลมหายใจเข้าออก หายใจเข้า...ให้ความรู้สึกทั้งหมดของเราไหลตามลมหายใจเข้าไป หายใจออก...ให้ความรู้สึกทั้งหมดของเราไหลตามลมหายใจออกมา จะใช้คำภาวนาอะไรก็ได้ที่เรามีความถนัดมาแต่เดิม

วันนี้เป็นวันอาทิตย์ที่ ๔ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๕๖๐ สำหรับวันนี้ในส่วนของการปฏิบัติของพวกเรานั้น สิ่งหนึ่งที่อยากจะบอกกล่าวถึง ซึ่งจะว่าไปแล้วก็เป็นพื้นฐานเลย คือลมหายใจเข้าออกของเรานี่เอง

ลมหายใจเข้าออกเป็นพื้นฐานใหญ่ในการปฏิบัติธรรมทั้งปวง ไม่ว่าจะเป็นกรรมฐานกองใดก็ตาม ถ้าไม่มีลมหายใจเข้าออกควบไปด้วย เราจะไม่สามารถที่จะทำให้ถึงที่สุดของกองกรรมฐานนั้น ๆ ได้ สมาธิทุกระดับของเราต้องอาศัยลมหายใจเข้าออกเป็นบาทฐาน ถ้าไม่สามารถจับลมหายใจเข้าออกได้ เราก็ไม่สามารถทรงอัปปนาสมาธิได้อย่างที่ต้องการ

ดังนั้น...เราจะเห็นว่าอานาปานสติ คือลมหายใจเข้าออกของเรานั้น สำคัญอย่างยิ่ง สำคัญชนิดที่จะละทิ้งไม่ได้เลย เพียงแต่ว่าการจับลมหายใจเข้าออกของเรานั้น ให้เป็นไปโดยธรรมชาติ ลมหายใจจะแรง จะเบา จะยาว จะสั้น ปล่อยให้เป็นไปตามปกติ

เราแค่เอาสติคือความรู้สึก เข้าไปรับรู้การหายใจนั้น ๆ ว่าตอนนี้ลมหายใจของเราแรง ตอนนี้ลมหายใจของเราเบา ตอนนี้ลมหายใจของเรายาว ตอนนี้ลมหายใจของเราสั้น อรรถกถาจารย์ท่านบอกว่า “เหมือนอย่างกับลูกมือของนายช่างกลึงผู้ฉลาด เมื่อชักเชือกกลึงยาว ก็รู้ว่าตนเองชักเชือกกลึงยาว เมื่อชักเชือกกลึงสั้น ก็รู้ว่าตนเองชักเชือกกลึงสั้น” นั่นคือเอาสติจดจ่ออยู่ที่ลมหายใจเข้าออก แต่ไม่ใช่การบังคับลม

ยกเว้นบางท่านที่สามารถทรงสมาธิระดับใดระดับหนึ่งได้แล้ว จนเกิดความเคยชิน เกิดความชำนาญ ทันทีที่ตั้งใจจะภาวนาจับลมหายใจเข้าออก สมาธิก็จะกระโดดข้ามไประดับที่ตนเองมีความชำนาญเลย จะมีการเปลี่ยนแปลงของลมหายใจอย่างเห็นได้ชัด อย่างเช่นว่าลมหายใจจะเบาลงหรือหายไปเลย เป็นต้น เราก็อาจจะคิดว่าเป็นการบังคับลมหายใจ ถ้าเกิดอาการอย่างนี้ให้รู้ว่า เป็นความชำนาญในการเข้าสมาธิ ไม่ใช่การบังคับลมหายใจเข้าออก

[เถรี]

เราจะใช้การดูลมหายใจเข้าออกอย่างเดียวโดยไม่มีคำภาวนาก็ได้ ไม่ว่าจะจับลมหายใจฐานเดียว ๓ ฐาน ๗ ฐาน หรือรู้ตลอดกองลมก็ได้ แต่ถ้าหากรู้สึกว่าสติของเราน้อยไป ต้องการให้จิตมีการทำงานมากขึ้น ก็เพิ่มคำภาวนาเข้าไปด้วย

คำภาวนานั้นเราถนัดแบบไหนให้ใช้แบบนั้น จะเป็น พุทโธ ก็ดี สัมมา อะระหัง ก็ดี พองหนอ ยุบหนอ ก็ดี แล้วแต่เรามีความถนัดมาแต่เดิม ไม่ว่าจะใช้คำภาวนาอะไรก็ตาม ผลที่เราต้องการก็คือให้มีสติ รู้ระมัดระวังอยู่กับลมหายใจมากขึ้น ทำให้จิตของเราเป็นสมาธิได้ง่ายขึ้น

แต่ถ้าเราเปลี่ยนคำภาวนาบ่อย ๆ สภาพจิตที่ไม่คุ้นชิน ก็จะวิ่งไปหาของเก่าอยู่เสมอ ถ้าของเก่าเรายังทำไม่ได้ ของใหม่เราก็ยังทำไม่ดี ก็แปลว่าเราจะหาความก้าวหน้าในการปฏิบัติธรรมไม่ได้

เมื่อสามารถทรงสมาธิระดับใดระดับหนึ่งได้แล้ว ให้ซักซ้อมบ่อย ๆ จนสามารถเข้าถึงสมาธินั้นได้ ทุกเวลาทุกนาทีที่เราต้องการ เพราะว่ากิเลสนั้นกินเราอยู่ตลอดเวลา ไม่เลือกว่าจะหลับ จะตื่น จะยืน จะนั่ง ทันทีที่รู้ตัว เราต้องวิ่งเข้าหาสมาธิทันที เพื่อให้มีเกราะป้องกัน ไม่ให้ รัก โลภ โกรธ หลง กินใจเราก่อน ถ้าไม่สามารถเข้าสมาธิได้อย่างที่ต้องการทันท่วงที สภาพของกิเลสใหญ่คือ รัก โลภ โกรธ หลง ก็จะทำให้เราฟุ้งซ่าน และอาจจะเสียผลการปฏิบัติไปหลาย ๆ วัน บางคนถึงกับพังไปเป็นเดือน ๆ ก็มี

[เถรี]

ดังนั้น...ในเรื่องของการซักซ้อมการปฏิบัติให้คล่องตัว จึงเป็นเรื่องที่จำเป็นมาก ทำได้แล้วอย่าปล่อยให้สนิมกิน แล้วในขณะเดียวกัน ท่านที่เคยทำได้ก็อย่าเที่ยวไปจดจ่อเพ่งพิศอยู่ว่า เราจะต้องทำให้ได้เหมือนเดิม เพราะถ้ากำลังใจของเราเป็นเช่นนั้น เท่ากับว่าเรากำลังฟุ้งซ่าน สภาพจิตที่ฟุ้งซ่านย่อมเข้าสู่สมาธิระดับสูงไม่ได้

ในเรื่องของการปฏิบัติธรรมนั้น อานาปานสติจึงเป็นพื้นฐานใหญ่ เปรียบเหมือนแผ่นดิน ฉันทะคือความพอใจในการปฏิบัติ เปรียบเหมือนกับเมล็ดพันธุ์ เมื่อเราเพาะเมล็ดพันธุ์ลงในแผ่นดินแล้ว ก็ต้องตั้งหน้าตั้งตาดูแล รดน้ำ พรวนดิน ใส่ปุ๋ย คอยระมัดระวังหนอนแมลง ไม่ให้มาทำลายต้นกรรมฐานของเรา

วิธีที่ง่ายที่สุดก็คือ เอาสติจดจ่ออยู่กับลมหายใจเข้าออก โดยเฉพาะท่านที่ภาวนาไป จนกระทั่งกำลังใจเข้าถึงปฐมฌานแล้ว ต้อง พยายามประคับประคองรักษาให้อารมณ์ใจของเรา จนเข้าถึงระดับปฐมฌานละเอียดให้ได้

ถ้าถามว่าปฐมฌานละเอียดหน้าตาเป็นอย่างไร ? บุคคลที่เข้าถึงปฐมฌานละเอียด จะรู้ลมหายใจเข้าออกโดยอัตโนมัติ รู้ลมกระทบ ๓ ฐานโดยอัตโนมัติ ไม่ต้องบังคับก็ภาวนาเอง ไม่ต้องบังคับก็รู้ลมได้เอง เมื่อถึงระดับนั้นแล้ว ก็ให้เอาสติของเราประคับประคองไว้ อย่าให้เคลื่อนคลายไปที่ไหน ถ้าหากว่ากำลังใจจะเคลื่อนออกมาเมื่อไร แปลว่าไปถึงที่สุด เราไม่สามารถที่จะก้าวต่อไปได้แล้ว ก็ให้คลายออกมาพินิจพิจารณาในวิปัสสนาญาณ

ถ้าจะเอาวิปัสสนาญาณอย่างง่ายก็คือ ดูทุกอย่างให้เห็นว่าไม่เที่ยง ดูให้เห็นว่าเป็นทุกข์ ดูให้เห็นว่าไม่มีอะไรเป็นเรา เป็นของเรา จนกระทั่งสภาพจิตของเรายอมรับว่า ร่างกายของเราก็ดี ของคนอื่นก็ดี ของสัตว์อื่นก็ดี มีสภาพอย่างนี้เป็นปกติ

เมื่อพิจารณาไปจนอารมณ์ใจทรงตัวแล้ว ก็จะกลับไปภาวนาโดยอัตโนมัติเอง เมื่อภาวนาไปจนเต็มที่แล้ว กำลังใจเริ่มคลายออกมา ก็รีบหาวิปัสสนาให้พิจารณาใหม่ ทำสลับไปสลับมาอย่างนี้ ถึงจะมีความก้าวหน้าอย่างที่เราต้องการ

ลำดับต่อไปก็ให้ทุกท่านตั้งใจภาวนาและพิจารณาตามอัธยาศัย จนกว่าจะได้รับสัญญาณบอกว่าหมดเวลา

พระครูวิลาศกาญจนธรรม, ดร.
เทศน์ช่วงทำกรรมฐาน ณ บ้านเติมบุญ
วันอาทิตย์ที่ ๔ มิถุนายน ๒๕๖๐
(ถอดจากเสียงเป็นอักษร โดย รัตนาวุธ)