อาการพลัดจากฌาน

[โอรส]

ถาม : เคยบอกว่าให้สูดลมหายใจเข้าลึก ๆ แล้วก็ผ่อนลมหายใจออกแล้วจะไม่เป็น ทำแล้ว คือ ยังเป็นอยู่ (อาการวูบ) ?
ตอบ : ถ้ายังเป็นอยู่แสดงว่าสติตามไม่ทัน อาการลักษณะเหมือนตกจากที่สูงเขาเรียกว่า พลัดจากฌาน คือกำลังใจหลุดจากฌานลงสู่อารมณ์ปกติ

ขณะที่เราภาวนาแล้วกำลังใจเริ่มเข้าสู่ปฐมฌานขั้นหยาบ ถ้าสติตามไม่ทัน ก็หลุดออกมา อาการหลุดออกมานั้นก็คือตกลงมา เพราะฉะนั้น..ต้องตั้งใจกำหนดลมหายใจเข้า-ออกให้แน่นอนกว่าเดิม

ถาม : กำหนดลมหายใจเข้า-ออก ?
ตอบ : คือ เอาสติจดจ่อกับลมหายใจเข้า-ออกให้หนักแน่นมั่นคงกว่าเดิม พยายามค่อย ๆ ตามดูไปเรื่อย ถ้าหากว่าก้าวข้ามเป็นฌานแล้วก็จะทรงตัวไปเลย

ลักษณะนั้นบางคนที่จิตหยาบมากกว่านั้น การเข้าสู่ปฐมฌานหยาบจริง ๆ บางทีก็เหมือนกับหลับไปเฉย ๆ แต่จริง ๆ แล้วไม่ได้หลับนะ ถ้านั่งก็นั่งตัวตรงอยู่อย่างนั้นแหละ ในเมื่อสติขาด ไม่สามารถจะรับรู้อาการอื่น ๆ ได้ เหมือนกับหลับไป แล้วบางทีก็วูบมาทั้ง ๆ ที่รู้สึกตัวว่าหลับไปแล้ว ก็คือพลัดกลับมาสู่อารมณ์ปกติเพราะไปต่อไม่เป็น ไปต่อไม่เป็นก็ถอยหลังลงมา แต่ถอยเร็วเกินไป ก็เลยรู้สึกวูบเหมือนตกลงจากที่สูงนั่นแหละ

ถาม : แล้วก็ต่อไม่ติดค่ะ ?
ตอบ : ก็เริ่มต้นใหม่

ถาม : ต้องเริ่มต้นใหม่ ?
ตอบ : จ้ะ เริ่มต้นจับลมหายใจเข้า-ออกใหม่ แล้วเอาสติตามดูไปเรื่อย ๆ เดี๋ยวพอละเอียดขึ้นก็จับติดเอง ตอนนี้เริ่มดีแล้วเพราะว่าเริ่มเข้าสู่ปฐมฌานแล้ว ปฐมฌานจะมี หยาบ กลาง ละเอียด ๓ ขั้นตอน อันนี้หยาบไปหน่อย จิตตามไม่ทันถึงเวลาก็หลุดออกมา

สนทนากับพระอาจารย์เล็ก สุธมฺมปญฺโญ
ณ บ้านอนุสาวรีย์ฯ เดือนพฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๕๔๔